بازی درمانی کودکان و تاثیر آن بر حل مسائل عاطفی
بازی درمانی کودکان و تاثیر آن بر حل مسائل عاطفی
بازی درمانی راهکاری درمانی است که برای اطلاع از احساسات کودکان و کمک به حل مشکلاتشان به کار می‌رود. این روش با حضور یا نظارت و مشاهده یک بازی درمانگر تخصصی انجام می‌شود و روشها و اهداف مختلفی هم دارد.
در این مطلب سعی می‌کنیم به روشهای بازی درمانی کودکان و نقش آن در شناخت و درمان مشکلات رفتاری و شناختی کودکان صحبت کنیم.
بازی درمانی چه فوایدی برای کودک دارد؟
- او یاد می‌گیرد به قوانین احترام بگذارد و حقوق دیگران را رعایت کند.
- می‌آموزد احساسات دیگران را درک کند و بتواند با آنها همدلی کند.
- احساسات مختلف خودش را بشناسد و بتواند آنها را در موقعیتهای مختلف ابراز کند.
- خلاقیت کودک تقویت می‌شود.
- یاد می‌گیرد مسئولیت‌پذیر باشد.
- مهارتهای ارتباطی، اجتماعی و حرکتی او در بازی درمانی بهبود پیدا می‌کنند.
- اعتماد به نفسش بالاتر می‌رود.
- احساس ارزشمندی و موردتوجه بودن می‌کند.
- ویژگیهای رفتاری کودک در طول بازی نمایان می‌شود.
- هیجانات کودک تخلیه می‌شود.
انواع بازی درمانی کودکان
بازی درمانی فعال
در این روش، درمانگر بازی را هدایت می‌کند؛ به این‌صورت که در طول بازی سعی می‌کند احساسات پردازش نشده کودک را تحریک کند. وقتی کودک در محیط خانواده مشکلی دارد، معمولا نمی‌تواند احساسات ناشی از آن مشکل را مثل حسادت، غم یا خشم ابراز کند. برانگیختن این احساسات طی بازی و با همراهی درمانگر به تخلیه صحیح آنها کمک می‌کند.
بازی درمانی غیرفعال
در این روش، درمانگر در بازی نقشی را به عهده ندارد و دخالتی نمی‌کند؛ فقط اسباب‌بازیهای مناسب را دراختیار کودک قرار می‌دهد و از بیرون بر بازی نظارت می‌کند.
کودک در طول بازی، به‌ویژه بازیهای گروهی احساس رهایی و شادی را تجربه می‌کند و نکات آموزشی مثل همکاری با دیگران یا رعایت قوانین را یاد می‌گیرد.
بازی درمانی چطور به حل مشکلات کودک کمک می‌کند؟
کودکان کم‌سن احساسات مختلف را نمی‌شناسند و قادر به تفکیک آنها از هم نیستند. ازطرفی چون مهارتهای زبانی آنها رشد نکرده است و نمی‌توانند درباره احساساتشان حرف بزنند، آن را به‌صورت پرخاشگری و لجبازی نشان می‌دهند. حتی ممکن است دچار اختلال خواب، اضطراب یا مشکلات دیگر شوند.
همچنین کودکان برای ابراز احساسات خود به بزرگترها نیازمند فضای امن و اعتماد به والدین هستند و اگر شرایط برایشان فراهم نباشد، نمی‌توانند با خیال راحت هیجانات خود را تخلیه کنند.
والدین هم اگر اطلاعات کافی درباره نشانه‌های کلامی و به‌ویژه غیرکلامی کودک نداشته باشند، ممکن است دچار اشتباه شوند.
بازی درمانی به کودک کمک می‌کند احساسات خود را بدون ترس و نگرانی ابراز کند. کودکان در بازی هم یاد می‌گیرند، هم دنیای پیرامون خود را درک می‌کنند و هم دنیای تخیل و درون خودشان را به نمایش می‌گذارند.
درمانگر نوع بازی و اسباب‌بازیهای موردنیاز را با توجه به مشکل کودک انتخاب می‌کند. ابتدا در طول بازی، کودک را ارزیابی می‌کند. ممکن است در ادامه تصمیم بگیرد نوع بازی یا روش کار را تغییر دهد.
مشاهدات درمانگر در طول بازی کودک شامل نحوه تعامل کودک با همبازیها یا اسباب‌بازیها، توانایی بازی در تنهایی، واکنش او به حضور یا عدم حضور والدین و تغییر رفتار کودک در جلسات مختلف است.
قبل از بازی درمانی کودکان و بعد از جلسات، درمانگر با والدین درباره مشکلات کودک در خانه و میزان تغییر رفتار او صحبت می‌کند تا بهترین اهداف و راهکارها انتخاب شوند.
روشهای مختلف بازی درمانی کودکان
نمایش درمانی
درمانگر داستانی را برای کودکان تعریف می‌کند و از آنها می‌خواهد نقشهای حاضر در آن را بازی کنند. کودکان خود را به جای شخصیتهای داستان قرار می‌دهند و از این طریق احساسات مختلف را تجربه می‌کنند و نحوه صحیح رفتار در شرایط گوناگون را یاد می‌گیرند.
ممکن است درمانگر از خود کودکان بخواهد طراحی صحنه نمایش یا ساخت صورتک شخصیتهای نمایشی را برعهده بگیرند.
بازیهای فیزیکی
این بازیها معمولا عضلات کودک را درگیر می‌کنند و مهارتهای حرکتی او را گسترش می‌دهند. فعالیتهای فیزیکی مثل دویدن، پریدن و انجام حرکات بدنی مختلف کمک می‌کند انرژی کودک تخلیه شود. همچنین خشم درونی و پرخاشگری او را کم می‌کند.
بازیهای تقلیدی
در این روش، درمانگر از کودک می‌خواهد نقش یکی از اعضای خانواده را بازی کند. در طول این بازی، رفتارهای درون خانواده که تاثیر زیادی روی کودک گذاشته است، شبیه‌سازی می‌شود. این رفتارها احتمالا ریشه مشکلات کودک و یا مواردی هستند که ذهن او را به خود مشغول کرده اند.
بازیهای خلاقانه و ساخت کاردستی
این بازیها هم باعث شکوفا شدن خلاقیت کودک می‌شوند و هم راهی برای بروز احساسات، تخیلات و آرزوهای او هستند.
در بازیهایی مثل شن بازی، کاردستی کاغذی یا مجسمه‌سازی، درمانگر شکلهای ساخته شده توسط کودک را تفسیر می‌کند. نحوه استفاده از لوازم و ساختن و خراب کردن کاردستی یا سازه نشانه‌هایی از میزان اضطراب، خشم، نگرانی یا شادی کودک را بیان می‌کنند.
بازی درمانی به کمک بازیهای گروهی
وقتی کودک با همسالانش بازی می‌کند، درمانگر می‌تواند نحوه ارتباط و تعامل او را با سایرین مشاهده کند؛ ببیند چقدر به قوانین و حقوق دیگران پایبند است؛ دربرابر اشتباه دیگران چه واکنشی از خود نشان می‌دهد و چقدر خودمحور است.
همچنین درمانگر بسیاری از نکات آموزشی و ضروری را از این طریق به کودک یاد می‌دهد؛ مثل: همدلی و درک احساسات دوستان، رعایت نوبت دیگران، همکاری در انجام کار گروهی و غیره.
بسیاری از مهارتها و تواناییهای کلامی، رفتاری، شناختی و اجتماعی کودک در این فرایند تقویت می‌شود.
عوامل موثر بر انتخاب بازی مناسب برای کودک
- جنسیت کودک
- ویژگیهای شخصیتی او
- سطح هوش هیجانی و هوش عقلانی کودک
- سلامتی جسمی یا معلولیت او
- میزان رشد حرکتی، کلامی و شناختی کودک
- فرهنگ خانوادگی
نکات پایانی درباره تاثیرات بازی درمانی بر کودکان
بازی درمانی کودکان هم یک روش برای شناخت بیشتر احساسات و افکار کودک و هم یک راهکار درمانی برای حل مشکلات اوست.
ازآنجایی‌که کودکان هنوز یاد نگرفته‌اند افکار و احساسات خود را در قالب کلمات بیان کنند، به کمک بازی این کار را به خوبی انجام می‌دهند.
کودکان ازطریق بازی هم با دنیای پیرامونشان ارتباط برقرار می‌کنند و هم از آن درس می‌گیرند.
بازی باعث احساس آرامش و امنیت کودک می‌شود و اضطراب او را کم می‌کند.
این نکته مهم را فراموش نکنید که تفسیر بازیها و نقاشیهای کودک حتما باید توسط درمانگری که آموزشهای تخصصی را دیده است، انجام شود. درغیراین‌صورت ممکن است نتیجه مناسبی از این روش نگیرید یا حتی دچار اشتباه در شناخت کودک خود شوید.
