اختلال استرس پس از سانحه چیست و چطور درمان میشود؟
اختلال استرس پس از سانحه چیست و چطور درمان میشود؟
اختلال استرس پس از سانحه PTSD در افرادی دیده میشود که درمعرض یک آسیب یا ترومای جدی مثل بلایای طبیعی، جنگ، تجاوز جنسی یا خشونت قرار گرفته‌اند یا به‌صورت جدی تهدید به مرگ شده‌اند. این اختلال هم در زنان و هم در مردان دیده میشود؛ اما در زنان شایع‌تر است. کودکان هم ممکن است به این اختلال مبتلا شوند.
Clinical Practice Guideline for the Treatment of Posttraumatic Stress Disorder (PTSD)
اختلال استرس پس از سانحه چه نشانه‌هایی دارد؟
نشانه‌های این اختلال ممکن است از یک ماه تا چند سال پس از وقوع سانحه خودشان را نشان دهند و شدت آن در افراد مختلف با هم متفاوت است. هرچه این اختلال زودتر تشخیص داده شود و اقدامات درمانی شروع شود، احتمال بهبودی فرد و بازگشت او به زندگی عادی بیشتر میشود. نشانه‌های این اختلال عبارتند از:
خاطرات ناخواسته و بازگشت به حادثه
- خاطرات ناراحت‌کننده به‌صورت مداوم و ناخواسته در ذهن فرد تکرار می‌شوند
- فرد کابوسهای مرتبط با حادثه را می‌بیند.
- با دیدن نشانه‌هایی از حادثه، فرد به شدت پریشان می‌شوند و واکنشهای شدید جسمی از خودش نشان می‌دهد.
اجتناب
- از صحبت کردن درباره حادثه خودداری می‌کند.
- از افراد یا مکانهایی که باعث یادآوری خاطرات دردناک می‌شوند، دوری می‌کند.
تغییرات منفی در شناخت، افکار و خلق و خو
- ناامیدی
- افکار منفی درباره جهان، افراد و حتی خودش
- لذت نبردن از فعالیتهای لذتبخش گذشته
- مشکل در تجربه شادی یا احساسات مثبت
- تجربه مداوم هیجانات منفی مثل ترس و خشم
- مشکلات جدی در روابط صمیمانه
- اختلالات حافظه
تغییراتی در برانگیختگی عاطفی و جسمی
- احساس گوش به زنگ بودن برای خطر و ترس دائمی
- روی آوردن به رفتارهای خودتخریبی مثل اعتیاد یا بی‌احتیاطی
- اختلالات خواب و تمرکز
- احساس گناه مداوم
- رفتارهای پرخاشگرانه و تحریک‌پذیری زیاد
برای تشخیص اختلال استرس پس از سانحه، نشانه‌ها باید حداقل یک ماه طول کشیده باشند.
نکته: کودکان مبتلا به PTSD بسیاری از نشانه‌ها و خاطرات مرتبط با حادثه را در بازیها و نقاشیهای خود بازنمایی می‌کنند.
چه رویدادهایی باعث ایجاد اختلال استرس پس از سانحه می‌شوند:
رویدادهایی که فرد در آنها رویارویی مستقیم با مرگ را تجربه کرده باشد یا تمامیت جسمانی او در خطر قرار گرفته باشد. مثل:
- حضور در جنگ یا مواجه شدن با شرایط جنگی مثل بمباران
- حوادثی مثل تصادف، زلزله، سقوط هواپیما
- خشونت فیزیکی که منجر به آسیب جدی شده باشد.
- تهدید شدن به قتل یا قرارگرفتن در شرایط آدم‌ربایی و زورگیری
عواملی که باعث تشدید نشانه‌های PTSD می‌شوند:
- زمینه ژنتیکی یا سابقه خانوادگی ابتلا به اختلالات اضطرابی و افسردگی
- عدم تعادل هورمونها و انتقال‌دهنده‌های عصبی در مغز
- خصوصیات شخصیتی و سرشتی افراد
- شدت سانحه‌ای که برای فرد رخ داده است
- عدم وجود حمایت عاطفی و روابط همدلانه در اطرافیان فرد آسیب‌دیده
- دیر اقدام کردن برای درمان فرد پس از حادثه
عدم درمان PTSD ممکن است منجر به چه مشکلات یا اختلالاتی شود؟
اگر اختلال استرس پس از سانحه کنترل نشود می‌تواند تمام جنبه‌های زندگی فرد را مثل روابط عاطفی، سلامتی جسمی و روانی و شرایط شغلی تحت تاثیر قرار دهد. برخی از مشکلات روانی که ممکن است ایجاد شود:
- افسردگی
- اضطراب
- افکار خودکشی یا اقدام به آن
- پراشتهایی یا بی‌اشتهایی عصبی
- سوءمصرف الکل یا مواد مخدر
روشهای درمان اختلال استرس پس از سانحه
دارودرمانی
روانپزشک برای کاهش نشانه‌های اضطراب و افسردگی از گروههای مختلف دارویی استفاده می‌کند. نوع و دوز این داروها با نظر پزشک و با توجه به شدت نشانه‌ها تعیین میشود. برخی از این داروها عبارتند از:
- داروهای SSRI مثل سرترالین و فلوکستین
- داروهای ضدافسردگی مثل دوکسپین و آمی‌تریپتیلین
- داروهای ضد روان‌پریشی
- داروهای تثبیت‌کننده خلقی
- داروهایی برای بهبود وضعیت خواب بیمار
- داروهایی برای کم کردن یادآوری خاطرات مربوط به سانحه
روان‌درمانی
روانشناس و درمانگر به فرد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه کمک می‌کند تا مهارتهایی را یاد بگیرد و بتواند نشانه‌ها را در خود مدیریت کند. فرد به مرور زمان یاد می‌گیرد با ترس و اضطراب خود کنار بیاید و به زندگی عادی برگردد. براساس شرایط ممکن است درمانگر راهکارهایی را برای کنترل شرایط به خانواده و اطرافیان نزدیک فرد آسیب‌دیده هم آموزش بدهد. گاهی درمانگر از ترکیب چند روش استفاده می‌کند و یا روشهای مختلف را امتحان می‌کند تا ببیند از کدام روش می‌تواند بهترین نتیجه را بگیرد.
- درمان شناختی رفتاری: فرد یاد می‌گیرد الگوهای فکری مرتبط با سانحه را بشناسد و درک کند که احساسات ناشی از افکار و خطاهای شناختی خودش باعث میشود رفتارهای خاصی از او سربزند.
- گروه درمانی: فرد در گروهی قرار می‌گیرد که اعضای آن درمعرض رویدادهای آسیب‌زا قرار داشته‌اند. افراد در این گروهها، ترسها، افکار و احساسات خود را در میان می‌گذارند.
- خانواده درمانی: هم فرد آسیب‌دیده روی زندگی سایر اعضای خانواده تاثیر می‌گذارد و هم خانواده می‌توانند نقش حمایتی برای او داشته باشند. در این روش درمانی، راهکارهایی هم به خود فرد و هم به اطرافیان او آموزش داده میشود تا بتوانند نشانه‌ها را بهتر کنترل کنند.
- حساسیت‌زدایی و پردازش مجدد حرکات چشم: در این روش خاطرات دردناک دوباره پردازش می‌شوند تا به‌تدریج واکنش فرد به آنها تغییر کند.
- استفاده از واقعیت مجازی برای مواجهه درمانی: در این روش با کمک تکنولوژی، فرد در محیطی کاملا امن و کنترل‌شده دوباره با شرایط دردناک موجود در خاطراتش مواجه میشود تا بتواند با آن کنار بیاید و احساسات جدید و سالم‌تری را تجربه کند.
برای کمک به فرد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه چه کارهایی می‌توانید انجام دهید؟
- او را تشویق کنید به روانشناس یا روانپزشک مراجعه کند.
- اگر تمایل دارد، در جلسات درمانی او را همراهی کنید.
- چنانچه او دوست دارد درباره موضوعی حرف بزند، شنونده خوبی باشید؛ اما اگر تمایلی ندارد که حرف بزند، مجبورش نکنید.
- به سلامت روانی خودتان اهمیت دهید.
