وسواس فکری عملی را چطور درمان کنیم؟
وسواس فکری عملی را چطور درمان کنیم؟
در اختلال وسواس فکری-عملی (obsessive-compulsive disorder) یا به‌طور مخفف OCD، فرد وسواسهای فکری یا عملی یا هر دو آنها را به‌صورت شدید و ناخواسته تجربه می‌کنند؛ طوری‌که در انجام زندگی روزمره آنها را دچار چالش و مشکل می‌کند.
Obsessive-Compulsive Disorder
وسواس فکری-عملی چیست؟
در این اختلال، افکار مزاحم به شکل عودکننده و مکرر باعث ایجاد پریشانی و اضطراب شما می‌شوند و برای اینکه از این فشار و اضطراب رها شوید، رفتارهای عملی یا ذهنی را انجام می‌دهید.
وسواسهای فکری
ممکن است در طول روز بارها این افکار را تجربه کنید و هربار هم مجبور به انجام کارهای خاصی شوید که وقت و انرژی زیادی از شما می‌گیرند. البته این افکار تمامی ندارند و در تمام ساعات بیداری، شما را آزاد نمی‌گذارند.
وسواسهای عملی و اجبارها
شما برای کم کردن اضطرابتان، تشریفات و قواعدی را برای خودتان تنظیم می‌کنید.
- رفتار تکراری را هربار انجام می‌دهید. مثل: وارسی کردن، لمس شی خاص، ضربه زدن، حرکت خاصی در صورت مثل شکلک، شستن
- در ذهنتان فکری را جایگزین فکر وسواسی قبلی می‌کنید یا اعمال ذهنی خاصی را انجام می‌دهید. مثل: شمردن، تکرار کلمه یا جمله خاص، درآوردن آوای خاص
نشانه‌های وسواس فکری-عملی
نشانه‌های OCD مجموعه‌ای از افکار یا رفتار ناخواسته و اجباری است که عملکرد عادی فرد را دچار اختلال می‌کند. این نشانه‌ها را می‌توانیم در چهار گروه اصلی دسته‌بندی کنیم:
بررسی کردن
- ممکن است هنگام خروج از خانه، بارها اجاق گاز، لوازم برقی یا قفلهای خانه را وارسی کنید تا از بسته بودن آنها مطمئن شوید.
- حرفها یا کارهای گذشته را بارها در ذهنتان مرور کنید تا خیالتان راحت شود که رفتار اشتباهی انجام نداده‌اید یا حرف بدی نزده‌اید.
- باوجود مراجعه به پزشک و اطمینان از سلامت خود، نشانه‌های بیماری خاصی را مدام در بدنتان بررسی می‌کنید.
الزام به تقارن و نظم در وسواس فکری-عملی
- برای جلوگیری از اضطراب یا برای اینکه از اتفاق بدی پیشگیری کنید، باید حتما اشیا با ترتیب مشخصی چیده شوند یا در یک ردیف قرار بگیرند.
- اشیا موردنظرتان باید به‌صورت زوج یا فرد یا به تعداد خاصی چیده شوند تا احساس پریشانی نکنید. شاید بارها برای اطمینان از تعدادشان، آنها را بشمارید.
افکار مرتبط با آلودگی و شستشوی مداوم
- دستهایتان را چند بار می‌شویید؛ اما هنوز خیالتان بابت تمیزی آنها راحت نیست.
- زمان حمام کردن شما بسیار طولانی است و موجب اعتراض خانواده میشود.
- آشپزخانه یا سرویس بهداشتی را مرتب می‌شویید؛ اما همچنان احساس می‌کنید خوب تمیز نشده‌اند.
- بیرون از منزل غذا نمی‌خورید؛ چون از تمیزی آن مطمئن نیستید. حتی در جاهایی که نظافت را به‌خوبی رعایت می‌کنند.
- در مکانهای شلوغ یا جمعهای غریبه از همه فاصله می‌گیرید؛ جون می‌ترسید مبادا آلوده به میکروب یا بیماری باشند.
- نمی‌توانید از وسائل نقلیه عمومی استفاده کنید یا روی صندلی اماکن عمومی بنشینید.
ذخیره کردن اشیا دورریختنی و غیرضروری
- لوازم و اشیا خراب را دورنمی‌اندازید و معمولا در خانه یک اتاق یا انباری پر از دورریختنی‌ها دارید.
- هر چیزی را که روی زمین پیدا می‌کنید، برمی‌دارید؛ چون فکر می‌کنید شاید روزی به دردتان بخورد.
- جمع کردن اشیا در وسواس متفاوت از نگهداری لوازمی است که از آنها خاطره خوبی دارید.
اختلال وسواس فکری-عملی چه مشکلاتی را ایجاد می‌کند؟
- تکرار زیاد کارهای وسواسی، وقت و انرژی زیادی را از شما می‌گیرد؛ طوری‌که نمی‌توانید وظایف روزانه خود را به‌موقع و درست انجام دهید.
- ممکن است در محیط کارتان دچار مشکل شوید و حتی شغلتان را از دست بدهید.
- افکار مزاحم و تکرارشونده شما را ناراحت و کلافه می‌کنند.
- سطح استرس و اضطراب شما بالاتر می‌رود.
- اطرافیان از انجام کارهای تکراری ناشی از وسواس، خسته می‌شوند و این موضوع روی روابط نزدیک شما هم تاثیر می‌گذارد.
- فعالیت اجتماعی شما به‌مرور زمان کم میشود و منزوی می‌شوید.
- اگر برای درمان آن اقدام نکنید ممکن است دچار افسردگی شوید.
وسواس فکری- عملی چطور درمان میشود؟
برای درمان وسواس فکری-عملی حتما به روانپزشک یا روانشناس مراجعه کنید. درمان آن به‌تنهایی و بدون کمک متخصص، کار بسیار سختی است.
روشهای درمانی مختلفی درطول سالها برای این مشکل پیشنهاد شده است. تحقیقات دانشمندان درباره راهکارهای جدید درمانی برای وسواس فکری-عملی همچنان ادامه دارد.
به بعضی از این روشها اشاره می‌کنیم:
دارودرمانی
برخی از انواع وسواس، جنبه ژنتیکی و زیستی دارند. سایر وسواسها هم به‌مرور زمان تغییراتی را در نواحی خاصی از مغز ایجاد می‌کنند که محققان در اسکنهای مغزی آنها را مشاهده کرده‌اند.
به همین دلیل مصرف دارو می‌تواند یک روش درمانی موثر باشد. گروهی از داروهای مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین معمولا تجویز می‌شوند. داروهای رایج تجویزی مثل فلوکستین، سرترالین و سایر داروها حتما باید زیرنظر پزشک و با دوز مشخص استفاده شوند و با نظر پزشک هم آنها را قطع کنید.
روان‌درمانی
یکی از رایج‌ترین درمانهای روانی وسواس براساس دیدگاه شناختی رفتاری است. درمانگر با توجه به شدت و نوع علائم شما، روشهای درمانی متفاوتی را توصیه می‌کند.
- مواجهه‌سازی با شرایط تنش‌زا: در این روش، شما باید آگاهانه و ارادی خودتان را درمعرض اشیا یا موقعیتهایی قرار دهید که اضطرابتان را زیاد می‌کنند. هرچه بیشتر از موقعیت خاصی فرار کنید، درمان وسواس شما به‌تعویق می‌افتد.
- مقاومت دربرابر انجام تشریفات اجباری: سعی کنید وقتی در موقعیت تنش‌زا قرار دارید، کاری را که همیشه تکرار می‌کردید، انجام ندهید. در مواجهه با عامل اضطراب‌آور، باید افکارتان را هم بازنگری کنید. چه اتفاقی می‌افتد اگر در آن موقعیت قرار بگیرید؟ بدترین اتفاق ممکن چیست؟ احتمال آن چقدر است؟
- خطاهای شناختی خود را پیدا و آنها را بازنگری کنید. چرا باید به همه افکارتان توجه کنید؟ چرا فکر می‌کنید افکار شما باعث اتفاقات بیرونی می‌شوند؟ چطور می‌توانید فقط با فکرتان، باعث یک اتفاق ناگوار شوید؟
روشهای جراحی یا تحریک مغز
اگر شدت وسواس زیاد باشد و به هیچکدام از روشهای درمانی پاسخ ندهد، پزشک برای کاهش نشانه‌ها، جراحی اعصاب و تحریک عمیق نواحی درگیر در مغز را پیشنهاد می‌دهد.
نکته: درمانهای رایج معمولا ترکیبی از مداخلات دارویی و درمانهای روانشناختی است تا بهترین نتیجه را بگیرید.
تغییراتی در سبک زندگی برای بهبود وسواس فکری-عملی
- ورزشهای هوازی را در برنامه روزانه خودتان بگنجانید.
- اکثر افراد مبتلا به وسواس، دچار کمالگرایی افراطی هم هستند. اگر شما هم نشانه‌های کمالگرایی را دارید، می‌توانید با کمک روان‌درمانگرتان برای اصلاح آن تلاش کنید.
- تکنیکهای آرام‌بخشی و ریلکسیشن را یاد بگیرید و انجام دهید. کاهش سطح اضطراب، احتمال عود وسواس را کم می‌کند.
