فوبیا چیست؟ انواع فوبیا و روشهای درمان آن
فوبیا چیست؟ انواع فوبیا و روشهای درمان آن
فوبیا چیست؟ ترس شدید یا فوبیا درواقع یک اختلال اضطرابی است که از دید اطرافیان عجیب یا غیرعادی است؛ اما بخش زیادی از زندگی فرد مبتلا را تحت تاثیر قرار می‌دهد. گاهی خود فرد هم از غیرمنطقی بودن ترسش آگاه است؛ اما شدت نشانه‌هایی که در انواع فوبیا تجربه می‌کند به‌حدی زیاد است که نمی‌تواند جلوی آن را بگیرد یا حتی با آنها مواجه شود.
phobia یک اختلال شایع است و انواع آن در خانمها و آقایان، بزرگسالان و کودکان دیده میشود.
فوبیا چیست؟
فوبیا (Phobia) ترس بسیار شدید، پایدار و غیرمنطقی از اشیا، حیوانات یا موقعیتهای خاصی است که فرد نمی‌تواند آن را کنترل کند؛ در این مواقع به خاطر یک خطر غیرواقعی، اضطراب آزاردهنده، ناگهانی و شدیدی را تجربه می‌کند. حتی ممکن است دچار حملات اضطرابی شود.
فرد مبتلا به انواع فوبیا برای جلوگیری از تجربه ترس شدید سعی می‌کند با منبع ترس مواجه نشود. اگر این منبع که می‌تواند یک موقعیت یا شی خاص باشد، نقش مهمی در زندگی فرد نداشته باشد، اجتناب از آن مشکل جدی ایجاد نمی‌کند. اما گاهی فرد در زندگی روزانه خود بارها باید با منبع ترس روبرو شود. در این مواقع، اجتناب از آن موقعیتها یا اشیا می‌تواند زندگی او را به شدت محدود کند.
افراد زیادی هستند که موقعیتهای شغلی خوبی را به دلیل انواع فوبیا از دست داده‌اند؛ مثلا به خاطر ترس از پرواز، ماموریتهای کاری فوق‌العاده ای را رد کرده‌اند.
بعضی از آنها هم به‌خاطر انواع فوبیای پزشکی، از مراجعه به مراکز درمانی خودداری می‌کنند و حتی سلامتی‌شان به خطر می‌افتد.
یا کسانی که خودشان را از بسیاری از لذتهای زندگی محروم کرده‌اند؛ از ترس مار به طبیعت نمی‌روند یا به‌خاطر ترس از ارتفاع، از بسیاری از اماکن دیدنی دوری می‌کنند.
گاهی موضوع بسیار پیچیده‌تر است و حتی فرد مبتلا مجبور میشود شرایط زندگی خود را تغییر دهد یا از جامعه منزوی شود.
نشانه‌های انواع فوبیا:
برخی یا همه این نشانه‌ها ممکن است هنگام مواجهه با محرک فوبیا یا حتی فکر کردن به آن در فرد ظاهر شود:
- احساس تنگی نفس یا خفگی
- تپش قلب شدید
- سرگیجه
- لرزش بدن
- تهوع یا استفراغ
- عرق کردن شدید
- خشک شدن دهان
- احساس مرگ
علتهای ایجاد انواع فوبیا:
علت بسیاری از فوبیاها هنوز ناشناخته است و تحقیقات درمورد آن ادامه دارد. آنچه که تا امروز مشخص شده است بعضی از علتهای زیستی ناشی از تغییرات شیمیایی در مغز یا عوامل ژنتیکی در بروز فوبیا موثرند. همچنین عوامل محیطی وجود دارند که می‌توانند باعث بروز فوبیا شوند.
برخی از فوبیاها در اوایل کودکی و در اثر یک اتفاق ناخوشایند و ترسناک شکل گرفته‌اند. ممکن است این ترس در ضمیرناخودآگاه شما مانده باشد و حتی این خاطره را به یاد نیاورید.
گاهی مغز شما یک اتفاق یا موقعیت را با خاطره ترسناکی در گذشته، همانندپنداری می‌کند و همان واکنشهای فیزیولوژیک را دوباره نشان می‌دهد. هیپوکامپ سیگنالهایی را دریافت می‌کند که یک صدا، بو یا شی خاص برای شما تداعی‌کننده یک موقعیت اضطراب‌زا در گذشته است. آن وقت بدون اینکه خطری شما را تهدید کند، دچار اضطراب شدید می‌شوید.
شاید نسبت به یک موقعیت یا شی خاص، شرطی شده باشید و واکنشی آموخته شده را از خود نشان دهید.
اضطرابها اغلب با ناحیه آمیگدال مغز درارتباط هستند. هورمونهای آدرنالین و نورآدرنالین که باید در حالت جنگ و گریز ترشح شوند، در یک موقعیت عادی روزانه ترشح می‌شوند.
انواع فوبیا:
فوبیاها بسیار متنوع هستند؛ احتمالا نام بعضی از آنها را شنیده اید؛ اما فوبیاهای عجیبی هم وجود دارند که شاید باورکردنی نباشند.
فوبیای حیوانات:
ترس از انواع حیوانات یا یک حیوان خاص مثل مار، سگ، گربه، سوسک و حتی مورچه
فوبیای عوامل طبیعی:
مثل فوبیای رعدوبرق، دریا، ترس از جنگل
فوبیای موقعیتی:
ترس از موقعیت خاص مثل ترس از پرواز، ترس از فضای بسته یا کلاستروفوبیا، ترس از فضای باز و جمعیت یا آگروفوبیا، ترس از ماوراءطبیعت
فوبیای پزشکی:
ترس از آمپول و تزریق، ترس از لباس سفید پزشکان، ترس از خون
فوبیاهای عجیب: مثل فوبیای نوزاد، فوبیای توت‌فرنگی، فوبیای دکمه، سوراخ‌هراسی
بعضی از این فوبیاها بسیار رایج هستند و شاید اطرافیانتان یا حتی خود شما به آنها مبتلا باشید؛ مثل ترس از ارتفاع، ترس از حیوانات و ترس از خون.
فوبیای اختصاصی در خانمها بیشتر از آقایان است.
روشهای درمانی فوبیا:
آیا فوبیا درمان میشود؟ اگر این سوال شما هم هست باید بگوییم خوشبختانه اکثر انواع فوبیاها درمان می‌شوند. روشهای مختلفی از مشاوره، دارودرمانی، روان‌درمانی، هیپنوتیزم، روشهای نوین و یا ترکیبی از همه این موارد برای درمان فوبیا به کار می‌روند.
برای تشخیص فوبیا، یک بار ترسیدن کافی نیست؛ بلکه این اضطراب و ترس باید حداقل شش ماه در فرد ادامه داشته باشد. معمولا تا افراد دچار مشکلات جدی در زندگی، کار یا روابطشان نشوند، برای درمان فوبیا اقدام نمی‌کنند؛ درعوض سعی می‌کنند تا جایی‌که می‌توانند از موقعیت بروز فوبیا دوری کنند.
درمان شناختی رفتاری یا CBT در درمان انواع فوبیا
روانشناس از درمان شناختی رفتاری برای شناسایی الگوی فکری که باعث ایجاد ترس شدید و ظهور نشانه‌ها میشود، استفاده می‌کند. افکار، احساسات و رفتار شما هنگام مواجه شدن با محرک فوبیا بررسی میشود. اگر بتوانید از افکارتان آگاه شوید و آن را مدیریت کنید، احساسات شما هم تغییر می‌کنند؛ درنتیجه رفتار متفاوتی را هم از خود نشان می‌دهید.
روش حساسیت‌زدایی منظم:
این روش یکی از بهترین راهکارهای درمانی فوبیاست. در روش حساسیت‌زدایی با راهنمایی و کمک متخصص، در دوره زمانی مشخص شده به صورت آگاهانه و عمدی درمعرض شی یا موقعیتی که از آن می‌ترسید، قرار می‌گیرید.
نحوه مواجهه به شدت اضطراب شما بستگی دارد. ممکن است در مراحل اول، درمانگر توصیه کند فقط به تصویر محرک فوبیا نگاه کنید. به‌تدریج اضطراب شما هنگام مشاهده محرک کم میشود. در مراحل بعد تماس خود را با محرک بیشتر می‌کنید؛ مثلا باید لحظه‌ای آن را لمس کنید یا در دستتان بگیرید.
امروزه از واقعیت مجازی VR برای ایجاد شرایط مناسب مواجهه استفاده میشود. شما می‌توانید در محیط امن اتاق بنشینید و با دوربینهای مخصوص، خود را در فضای ترسناک موردنظر مشاهده کنید. به این ترتیب آن ترس را دوباره تجربه می‌کنید. با راهنمایی روانشناس یاد می‌گیرید هنگام روبروشدن با آن، چطور فرایند تفکرتان را کنترل کنید و چطور به نشانه‌ها پاسخ دهید.
دارودرمانی
برای درمان دارویی فوبیا اغلب از بتابلاکرها در کنار داروهای ضدافسردگی استفاده میشود. دوز و نوع دارو را باید پزشک تجویز کند. ممکن است از داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین، بازدارنده مونوآمین‌اکسیداز و یا سه‌حلقه‌ایها استفاده کند.
گاهی متخصص تشخیص می‌دهد همزمان از دارودرمانی در کنار روان‌درمانی در انواع فوبیا استفاده کند تا نتیجه بهتری بگیرد.
شاید به خواندن این مقالات هم علاقه داشته باشید:
اختلال پانیک چیست و چطور درمان میشود؟
اختلال اضطراب فراگیر چیست؟ نکاتی درباره علائم و روشهای درمان آن
