اختلال احتکار چیست ؟ + هر آنچه باید در مورد آن بدانید .

اختلال احتکار Hoarding Disorder (300.3)(F42)

ملاک های تشخیصی DSM 5 در اختلال احتکار

A. مشکل مکرر در دور ریختن متعلقات یا دل کندن از آنها، صرف ‌نظر از ارزش واقعی آنها.

B. علت مشکل، نیاز خیالی فرد به اشیا و احساس ناراحتی از دور انداختن آنهاست.

C. مشکل فرد در دور ریختن وسایل موجب انباشته شدن آنها و به هم ریختگی قابل توجه محل زندگی صرف‌نظر از ضروری بودن این وسایل می گردد.

چنانچه محل زندگی فرد منظم باشد تنها به دلیل مداخله افراد دیگری (مانند اعضای خانواده، نظافتچی‌ها یا مراجع قدرت) است.

D. احتکار باعث آشفتگی یا اختلال بالینی قابل ملاحظه در عملکرد اجتماعی، شغلی، یا سایر زمینه های مهم( مانند امن نگهداشتن محیط برای خود و دیگران) می‌شود

E. احتکار فرد را نمی توان به بیماری جسمی (مانند آسیب مغزی، بیمارهای مغزی – عروقی، سندروم پرادر-ویلی) نسبت داد.

F. علائم اختلالات روانی دیگر (مانند وسواس در اختلال وسواسی جبری، کمبود انرژی در اختلال افسردگی اساسی، هذیان‌ در اسکیزوفرنی یا سایر اختلالات روان‌پریشی، نقص شناختی در اختلال عصبی – شناختی ، گرایش های محدود در اختلال طیف اوتیسم) توجیه بهتری برای نشانه های احتکار نیستند.

مشخص کنید اگر:

همراه با اکتساب بیش از حد: اگر مشکل دور انداختن اموال با اکتساب بیش از حد اجناسی همراه باشد که مورد نیاز نیستند یا فضای کافی برای آنها وجود ندارد.

مشخص کنید اگر:

همراه با بینش خوب یا نسبتاً خوب:

فرد تشخیص می‌دهد که عقاید و رفتارهای مرتبط با ذخیره کردن
(که به مشکل دور انداختن اجناس، به هم ریختگی، یا اکتساب بیش از حد مربوط می‌شوند) مشکل‌ساز هستند.

همراه با بینش ضعیف:

فرد عمدتاً متقاعد شده است که عقاید و رفتارهای ذخیره کردن
(که به دور انداختن اجناس، به هم ریختگی یا اکتساب بیش از حد مربوط می‌شوند) باوجود شواهد مغایر، مشکل‌ساز نیستند.

همراه با فقدان بینش/ عقاید هذیانی:

فرد کاملاً متقاعد شده است که عقاید و رفتارهای ذخیره کردن
(که به مشکل دور انداختن اجناس، به هم ریختگی، یا اکتساب بیش از حد مربوط می‌شوند) با وجود شواهد مغایر، مشکل‌ساز نیستند.

شاخص ها ی اختلال احتکار در آخرین نسخه DSM

همراه با گردآوری و انباشت حریصانه .
تقریباً ۸۰ تا ۹۰ درصد مبتلایان اختلال احتکار دارای خصلت گردآوری و انباشت حریصانه اند .

شایعترین نوع گردآوری خرید مفرط و پس از آن گردآوری اقلام رایگان مختلف است مثل ،بروشورها و اقلام و اشیایی که دیگران دور انداخته اند

دزدی برای این افراد به ندرت رخ میدهد.

برخی از این افراد وقتی برای نخستین بار ارزیابی میشوند گردآوری افراطی اشیا را انکار میکنند اما ممکن است بعداً در جریان درمان آشکار شود

مبتلایان اختلال احتکار اگر نتوانند اشیا را جمع آوری کنند یا از این کار آنان جلوگیری شود معمولاً احساس آشفتگی میکنند

ویژگی های تشخیصی اختلال احتکار

ویژگی اصلی اختلال احتکار عبارت است از مشکلات پایدار در دور انداختن یا دل کندن از اشیای خود، بدون توجه به ارزش واقعی آنها

ملاک (الف) اصطلاح پایدار حاکی از دشواری مداوم است و نه شرایط گذرای زندگی که ممکن است موجب انبوه خرت و پرت و ریخت و پاش

به عنوان مثال موقع به ارث بردن اموال از کسی دیگر میشود

دشواری در دور انداختن اشیای متعلق به خود که در ملاک الف مطرح شد هر نوع دور ،ریختن فروختن اهدا به دیگران یا بازیافت را دربر میگیرد

دلیل اصلی ای که برای این مشکلات عنوان می شود فایده یا ارزش هنری اشیا یا دلبستگی عاطفی شدید به آنهاست.

برخی از افراد در مورد سرنوشت اموال خود احساس مسئولیت شدیدی دارند و اغلب برای اجتناب از اسراف دست به هر کاری میزنند.

ترس از گم کردن اطلاعات مهم هم شایع است.

بیشتر چیزهایی که گردآوری و انباشت میشوند عبارت اند از روزنامه مجله لباسهای ،قدیمی ،کیف ،کتاب نامه و نوشته های اداری و متفرقه اما ممکن است شامل هر نوع اشیا باشد.

ماهیت اشیا محدود به اموالی نیست که بیشتر افراد آنها را بی مصرف یا کم ارزش میدانند.

بسیاری از افراد تعداد زیادی اشیای ارزشمند هم جمع آوری میکنند که اغلب در میان انبوهی از سایر اقلام کم ارزش گم می شوند .

مبتلایان اختلال احتکار به طور هدفمند به گردآوری اموال میپردازند و در صورتی که با احتمال دور انداختن آن مواجه شوند آشفته میشوند

ملاک (ب) این ملاک تأکید دارد که گردآوری اموال عمدی است که این امر اختلال احتکار را از سایر انواع اختلالهای روانی متمایز میکند که مشخصه آنها انباشت نافعال اشیاء یا بی خیالی موقع دور انداختن آنهاست

این افراد تعداد زیادی از اشیا را جمع میکنند که محیط زندگی آنان را اشغال میکند و به هم میریزد به طوری که امکان استفاده گسترده از آنها دیگر میسر نمیشود ملاک ج.

برای مثال فرد ممکن است نتواند در آشپزخانه غذا بپزد در رختخواب بخوابد یا روی صندلی بنشیند

استفاده از فضای خانه با دشواری زیادی انجام میشود انبوه خرت و پرت و ریخت و پاش یعنی تلنبار کردن اشیای معمولاً بی ارتباط یا کم ارتباط با هم که به شکل آشفته در جاهایی گذاشته شده اند که برای مقاصد دیگری است برای مثال روی میزها کف اتاق، در راهروها

ملاک ج بر اشغال محل سکونت تأکید دارد و نه بر جاهای پیرامونی مثل گاراژ، انباری، یا زیرزمین که گاهی در خانه افرادی که اختلال احتکار ندارند آشفته است.

با وجود این مبتلایان اختلال احتکار اغلب اموالی دارند که فراتر از محل سکونت آنان پخش شده و سایر جاها مثل وسایل نقلیه حیاط خلوت کارگاه و خانه های دوستان و خویشاوندان را اشغال کرده و برای دیگران مشکل ایجاد میکند.

در برخی از ،موارد محل سکونت فرد با دخالت اشخاص دیگر مثل اعضای خانواده نظافتچی ها یا مقامات محلی پاکسازی و مرتب می شود

کسانی که وادار به پاکسازی خانهٔ خود میشوند هنوز هم نشانه هایی دارند که ملاک های اختلال احتکار را برآورده میکنند زیرا این نظم و ترتیب محیط خانه بر اثر مداخله شخص دیگری بوده است.

اختلال احتکار با رفتار گردآوری بهنجار که منظم و سازمان یافته است حتی اگر در برخی از موارد میزان اشیای گردآوری شده به همان اندازۀ فردی باشد که گرفتار اختلال ،احتکار ،است، تفاوت دارد.

گردآوری بهنجار موجب انبوه خرت و پرت ناراحتی یا آشفتگی معمول در اختلال احتکار نمیشود.

نشانه های اختلال احتکار یعنی دشواری در دور انداختن و یا انبوه خرت و پرت باید از لحاظ بالینی موجب ناراحتی یا نقص قابل ملاحظه ای در کارکرداجتماعی شغلی یا سایر زمینه های مهم از جمله حفظ محیط زندگی سالم برای فرد و دیگران شود -ملاک د-

در برخی از موارد به ویژه وقتی بینش فرد ضعیف باشد شاید خودش اظهار ناراحتی نکند و اختلال فقط برای اطرافیان آشکار باشد

با وجود این هر نوع تلاش برای دور ریختن اشیا یا پاکسازی توسط اشخاص دیگر به آشفتگی زیاد فرد منجر میشود.

ویژگی های توام مؤید تشخیص اختلال احتکار

سایر ویژگی های معمول در اختلال احتکار عبارت اند از تردید کمال گرایی، اجتناب، اهمال و مسامحه کاری ، دشواری در برنامه ریزی و سازماندهی کارها و حواس پرتی
برخی از مبتلایان اختلال احتکار در شرایط غیر بهداشتی زندگی میکنند که ممکن است پیامد منطقی آشفتگی و بینظمی شدید محل سکونت و یا مشکلات در برنامه ریزی و سازماندهی باشد

گردآوری حیوانات یعنی جمع آوری تعداد زیادی از حیوانات و ناتوانی در فراهم کردن حداقل معیارهای تغذیه بهداشت و مراقبت دامپزشکی و وخیم کردن شرایط زندگی حیوانات

از جمله بیماری گرسنگی یا مرگ و محیط زیست شلوغی زیاد ، شرایط غیربهداشتی .

گردآوری حیوانات ممکن است جلوه خاصی از اختلال احتکار باشد.

اکثر کسانی که حیوانات را گردآوری میکنند اشیا را هم جمع می کنند مهمترین تفاوت بین گردآوری حیوانات و احتکار اشیا، در گستردگی شرایط غیربهداشتی و بینش ضعیف تر در مورد گردآوری حیوانات است.

شیوع اختلال احتکار

بررسی های شیوع اختلال احتکار در سطح ملی در دست نیست .

زمینه یابی ها برآورد میکنند که شیوع مقطعی احتکار قابل ملاحظه بالینی در آمریکا و اروپا تقریباً از ۲ تا ۶ درصد است.

هم مردان و هم زنان گرفتار این اختلال میشوند اما برخی بررسی های همه گیرشناسی میزان شیوع بسیار بیشتر آن را در مردان گزارش داده اند.

این یافته با نمونه های درمانگاهی که عمدتاً زن هستند مغایرت دارد

نشانه های احتکار ظاهراً در افراد مسن سنین ۵۵ تا ۹۴ سه برابر بیشتر از بزرگسالان جوانتر سنین۳۴ تا ۴۴ دیده میشود.

شکل گیری و روند

به نظر میرسد که احتکار در اوایل زندگی شروع میشود و تا مراحل پایانی زندگی تداوم می یابد.

نشانه های احتکار امکان دارد ابتدا در سنین ۱۱ تا ۱۵ ظاهر شوند و در اواسط دههٔ بیست سالگی برای کارکرد روزمره فرد، مزاحمت ایجاد نمایند و در اواسط دههٔ سی سالگی موجب اختلال بالینی قابل ملاحظه ای شوند.

شرکت کنندگان در بررسی های پژوهشی بالینی معمولاً در دهۀ پنجاه سالگی هستند.

بنابراین، شدت اختلال احتکار در هر دههٔ عمر افزایش بیشتری می یابد

وقتی نشانه ها آغاز شدند روند احتکار غالباً مزمن میشود و افراد معدودی اوج و فرود روند آن را گزارش میدهند.

احتکار بیمارگون در کودکان ظاهراً به آسانی قابل تمیز دادن از رفتارهای جمع آوری و نگهداری انطباقی در جریان تحول است.

از آنجا که کودکان و نوجوانان معمولاً محیط زندگی و رفتارهای دور ریختن خود را تحت کنترل ندارند ، مداخلهٔ احتمالی شخص دیگر برای مثال قابل استفاده نگه داشتن مکانها در خانه و در نتیجه کاهش مزاحمت باید موقع مطرح کردن تشخیص مورد توجه قرار گیرد.

عوامل خطر ساز و پیش آگهی اختلال احتکار

عوامل سرشتی تردید و بی تصمیمی ویژگی برجستۀ مبتلایان اختلال احتکار و خویشاوندان درجه اول آنان است .

عوامل محیطی مبتلایان اختلال احتکار اغلب با نگاه گذشته نگر رویدادهای پرتنش و آسیب زا در زندگی خود را قبل از آغاز این اختلال یا تشدید آن گزارش میدهند

عوامل ژنتیکی و فیزیولوژیکی رفتار احتکار خانوادگی است و تقریباً ۵۰ درصد افرادی که احتکار میکنند اظهار میدارند که یکی از خویشاوندان آنان هم رفتار احتکار دارد.

بررسیها روی دوقلوها نشان میدهند که تقریباً ۵۰ درصد تغییر پذیری در رفتار احتکار را میتوان به عوامل ژنتیکی افزایشی  نسبت داد.

مسائل تشخیصی مرتبط با فرهنگ

در حالی که بیشتر پژوهشها در کشورهای غربی صنعتی و جوامع شهری انجام شده اند داده های موجود از کشورهای غیر غربی و در حال توسعه حاکی از این است که احتکاز پدیده ای همگانی است با ویژگیهای بالینی همسان.

مسائل تشخیصی مرتبط با جنسیت اختلال احتکار

ویژگی اصلی اختلال احتکار یعنی دشواری در دور انداختن و انبوه خرت و پرت و ریخت و پاش معمولاً هم در مردان و هم زنان شبیه یکدیگر است اما زنان بیش از مردان گرایش به تملک به ویژه خرید مفرط، دارند.

پیامدهای کارکردی اختلال احتکار چیست ؟

انبوه خرت و پرت و ریخت و پاش موجب اختلال در فعالیتهای مهم مثل حرکت در خانه، پخت و پز، نظافت، بهداشت شخصی و حتی خواب میشود.

وسایل و دستگاههای خانه ممکن است خراب، و آب و برق قطع شود و انجام تعمیرات دشوار باشد کیفیت زندگی اغلب بسیار پایین است.

در موارد شدید امکان دارد احتکار افراد را در معرض خطر آتش سوزی زمین خوردن به ویژه سالمندان بهداشت ضعیف و سایر خطرهای تندرستی قرار دهد.

اختلال احتکار با مشکلات شغلی تندرستی ضعیف و استفاده زیاد از خدمات تأمین اجتماعی همراه است

اغلب مواقع روابط خانوادگی به شدت تحت فشار قرار میگیرد

درگیری با همسایه ها و مقامات محلی رخ میدهد، بخش قابل ملاحظه ای از مبتلایان اختلال احتکار درگیر دعاوی تخلیه محل مسکونی بوده اند

و برخی از آنان پیشینهٔ تخلیه محل استیجاری دارند.

تشخیص افتراقی اختلال احتکار

عارضه های جسمانی دیگر.

اگر قضاوت بر این باشد که نشانه ها پیامد مستقیم عارضهٔ جسمانی دیگر است تشخیص اختلال احتکار مطرح نمیشود

ملاک (ه) مثل صدمه مغزی آسیب زا برداشتن یک تومور به وسیلهٔ جراحی یا برای کنترل حمله تشنجی بیماری مغزی – عروقی عفونتهای دستگاه عصبی مرکزی (مثل آنسفالیت تبخال ساده ) یا بیماریهای عصبی – ژنتیک مثل نشانگان پرادر – ویلی.

آسیب دیدگی قشر بطنی – میانی پیشین جلوی پیشانی و قشر کمربندی به ویژه با انباشت مفرط اشیا رابطه دارند.

در این افراد، رفتار احتکار قبل از آسیب مغزی وجود نداشته و بلافاصله پس از آسیب مغزی ظاهر میشود.

برخی از آنها ظاهراً چندان علاقه ای به اشیای جمع آوری شده ندارند و میتوانند به آسانی آنها را دور بیندازند یا اگر دیگران آنها را دور بریزند ناراحت نمیشوند؛

در حالی که عده ای دیگر از دور ریختن آنها به شدت اکراه دارند.

اختلالهای عصبی – تحولی

اگر قضاوت بر این باشد که انباشت اشیا پیامد مستقیم یک اختلال عصبی – رشدی مثل اختلال طیف اوتیسم یا ناتوانی هوشی اختلال تحولی هوش است تشخیص اختلال احتکار مطرح نمی شود.

طیف اسکیزوفرنی و سایر اختلالهای روان پریشی

اگر قضاوت بر این باشد که انباشت اشیا پیامد مستقیم هذیانها یا نشانه های منفی طیف اسکیزوفرنی و سایر اختلالهای روان پریشی ،است، تشخیص اختلال احتکار مطرح نمیشود .

اختلال افسردگی عمده

اگر قضاوت بر این باشد که انباشت اشیا پیامد مستقیم کندی روانی – حرکتی، خستگی مفرط یا از دست دادن انرژی طی یک دوره افسردگی عمده است تشخیص اختلال احتکار مطرح نمیشود.

اختلال وسواس فکری – عملی

اگر قضاوت بر این باشد که نشانه ها پیامد مستقیم وسواس های فکری یا عملی خاص مثل ترس از آلودگی و نجسی آسیب و گزند یا احساس عیب و نقص در اختلال وسواس فکری – عملی است تشخیص اختلال احتکار مطرح نمیشود

احساس عیب و نقص برای مثال از دست دادن هویت یا اجبار به مستند کردن و نگهداری همۀ تجربیات زندگی شایعترین نشانه های اختلال وسواس فکری – عملی مربوط به این نوع احتکار است

انباشت اشیا ممکن است نتیجه اجتناب مداوم از تشریفات دشوار نیز باشد برای مثال دور نینداختن اشیا به منظور اجتناب از تشریفات شستن یا وارسی بی پایان

در اختلال وسواس فکری- عملی به طور کلی رفتار ناخواسته و بسیار ناراحت کننده است و فرد از آن لذت نمیبرد یا پاداشی دریافت نمی کند

معمولاً گردآوری و انباشت حریصانه دیده نمیشود؛

و اگر چنین حالتی وجود داشته باشد اشیا به علت وسواس فکری خاصی انباشت میشوند

برای مثال اجبار به خرید اشیایی که به طور تصادفی لمس شده اند به منظور اجتناب از آلوده کردن دیگران نه به علت میل واقعی به تملک آنها.

افرادی که در بافت اختلال وسواس فکری – عملی دست به احتکار میزنند به احتمال زیاد اشیای عجیب و غريب

مثل زباله مدفوع ادرار سوزن مو پوشک استفاده شده یا غذای فاسد جمع آوری میکنند؛

در حالی که انباشت چنین اشیایی در اختلال احتکار بسیار غیر معمول است.

وقتی احتکار شدید همزمان با سایر نشانه های معمول اختلال وسواس فکری – عملی ظاهر شود اما قضاوت بر این باشد که مستقل از این نشانه هاست تشخیص هر دو اختلال احتکار و اختلال وسواس فکری و عملی را میتوان مطرح کرد.

اختلال های عصبی – شناختی

اگر قضاوت بر این باشد که انباشت اشیا پیامد مستقیم اختلال انحطاطی مثل اختلال عصبی – شناختی مرتبط با انحطاط لوب پیشانی – گیجگاهی یا بیماری آلزایمر است تشخیص اختلال احتکار مطرح نمیشود.

شروع رفتار انباشت اشیا معمولاً تدریجی و پس از آغاز اختلال عصبی – شناختی است.

رفتار انباشت ممکن است همراه با خود نادیده انگاری و کثیف بودن شدید خانه و سایر نشانه های عصبی – روانی مثل بازداری زدایی، قماربازی رفتارهای تشریفاتی قالبی تیکها و رفتارهای خودآسیب رسانی باشد.

اختلالهای همایند

تقریباً ۷۵ درصد افرادی که گرفتار اختلال احتکار هستند یک اختلال همایند خلقی یا اضطرابی هم دارند.

شایع ترین اختلالهای همایند آن عبارت اند از اختلال افسردگی عمده تا ۵۰ درصد موارد ، اختلال اضطراب اجتماعی هراس اجتماعی، و اختلال اضطراب فراگیر

تقریباً ۲۰ درصد مبتلایان اختلال احتکار نشانه هایی نیز دارند که ملاکهای تشخیص اختلال وسواس فکری- عملی را برآورده میکند.

این اختلالهای همایند ممکن است غالباً علت اصلی مراجعه فرد برای مشاوره باشند

زیرا بعید است که کسی نشانه های احتکار خودش را شرح دهد و بیشتر مواقع در مصاحبه های بالینی معمولی دربارۀ این نشانه ها سؤالی نمیشود.

دکتر یاسین نجفی زادگان

دکتر یاسین نجفی زادگان هستم | روان‌درمانگر و مدرس دانشگاه | دارای دکترای تخصصی روانشناسی و پروانه اشتغال تخصصی روانشناسی