سازمان یادگیرنده و ضرورت آن در دنیای مدرن

امروزه در دنیایی زندگی می‌کنیم که تحولات با سرعت زیادی در حال شکل‌گیری هستند و سازمانها همانند افراد اگر نتوانند خود را با این تغییرات همسو و سازگار کنند ممکن است حتی بقای آنها به خطر بیفتد.

به همین منظور مفهومی با عنوان سازمان یادگیرنده (Learning Organization) مطرح شده است.

دانش و فناوری با سرعت در حال توسعه است، تکنولوژی تغییر می کند ، سازمانهای مجازی شکل گرفته‌اند و محیط کسب و کار پر از چالش و رقابت شده است.

راه‌حلهای مختلفی برای این موضوع مطرح شده است که یادگیری سازمانی یکی از آنهاست.

یادگیری همواره با جمع‌آوری اطلاعات، درک و توسعه آن و تغییر دیدگاه و رفتار و در نهایت کسب مهارت در رفتار جدید همراه است.

سازمانهایی موفق‌تر از دیگران عمل می‌کنند که به چالشها و شکستها به چشم فرصتی برای یادگیری نگاه کنند و بتوانند خود را سریعتر با تغییرات وفق دهند؛ درواقع یادگیرنده بودن سازمان، یک مزیت رقابتی محسوب می‌شود.

اصطلاح سیستم یادگیرنده در دهه 1900 و قبل از آن در ادبیات سازمانها دیده می‌شود.

البته در این دوره نامی از سازمان یادگیرنده برده نمی‌شود؛ اما مفاهیم اولیه در نظریات تیلور  و دراکر مشاهده می‌شود.

در دهه 1970 آرجریس و شون اصطلاح یادگیری سازمانی را مطرح کردند و یادگیری را به دو سطح تک حلقه‌ای و دوحلقه‌ای تقسیم کردند.

با انتشار کتاب پنجمین فرمان پیتر سنگه، مفهوم سازمان یادگیرنده به طور وسیع در دنیای کسب و کار ارائه شد.

قبل از خواندن این مقاله این ویدیو رو که ترجمه اش کردم رو ببینید ، براتون شاید جالب باشه :

تفاوت آموزش و یادگیری

• آموزش، پراکنده اما یادگیری، مستمر است.
• آموزش از قبل برنامه‌ریزی می‌شود اما یادگیری پویا و انعطاف پذیر است.
• در آموزش، فردی که آموزش می‌بیند اغلب انگیزه مشخصی ندارد و نقشی غیرفعال دارد
  درحالیکه در یادگیری، فرد انگیزه دارد و مشتاق و فعال است.
• در آموزش، تمرکز و توجه روی روشهای ارائه است اما در یادگیری فرایندهای درونی فرد اهمیت دارند.

یادگیری سازمانی

طبق تعریف سایمون، یادگیری سازمانی به معنی رشد بینش و بازنگری موفقیت آمیز مشکلات سازمانی توسط افراد است که نتایج آن در عوامل ساختاری و نتایج سازمان منعکس می‌شود.

یادگیری سازمانی شامل تمام روشها، سازوکارها و فرایندهایی است که در درون سازمان به منظور یادگیری به کار گرفته می‌شوند.

یادگیری سازمانی فرایند یافتن خطاها و اشتباهات و رفع و اصلاح آنها و بهبود عملکرد در طول زمان و با کسب دانش است.

سطوح یادگیری در سازمان

یادگیری در سازمانها در سه سطح اتفاق می‌افتد:

• فردی : مقدمه یادگیری سازمانی است.
• تیمی یا گروهی : تیمها به انتقال سریعتر و ایجاد اشتیاق در یادگیری گروهی کمک می‌کنند.
• سازمانی: یادگیری سازمانی از طریق چشم اندازهای مشترک و براساس حافظه سازمانی ایجاد می‌شود.

انواع یادگیری سازمانی

• یادگیری انطباقی : درس گرفتن از تجربیات گذشته
• یادگیری پیشگیرانه : شناسایی فرصتهای آینده و برنامه ریزی براساس آن
• یادگیری عملی : کار کردن روی مشکلات واقعی و به کارگیری عملی دانش کسب شده

سه سطح یادگیری در سازمان از دید آرگریس و شاون:

• یادگیری تک حلقه ای: رویکرد تدریجی در کشف و اصلاح خطاها
• یادگیری دو حلقه ای : تعدیل و اصلاح رویه ها در پی کشف و اصلاح خطاها
• یادگیری در مورد بهبود خود سیستم یادگیری (یادگیری چگونگی یادگیری)

یادگیری موثر باید شامل هر سه روش باشد تا موجب بهبود در تمام سطوح سازمان شود.

تفاوت یادگیری سازمانی و سازمان یادگیرنده

سازمان یادگیرنده نسبت به یادگیری سازمانی، مفهومی گسترده‌تر و تکامل یافته‌تر دارد. سازمان یادگیرنده شکلی از سازمان و یادگیری سازمانی فرایندی درون سازمان است. هدف سازمان یادگیرنده گسترش توانایی یادگیری در تمام سطوح و به طور مستمر است تا اثربخشی بهینه شود.

سازمان یادگیرنده

در سازمانهایی که به شیوه قدیمی اداره می‌شوند، مدیران تصمیم گیریهای روزمره سازمان را انجام داده، آن را به دیگران ابلاغ می‌کنند.

این شیوه اداره، هم فرصت تمرکز بر اهداف بلندمدت را از مدیر می‌گیرد و وقت او را صرف کارهای جزئی و اولیه می‌کند و هم اجازه مسئولیت پذیری و همچنین انعطاف در بهره گیری از تفکر و تجربه اعضا را از آنها سلب می‌کند.

چنین سازمانی در چالشهای اساسی، نمی‌تواند سرعت عمل داشته باشد و از تغییرات عقب می‌ماند.

در سازمان یادگیرنده، مدیران ارشد اهداف و استراتژیهای کلان را تعیین می‌کنند و حرکت به سمت آینده را به صورت یک فرایند خلاق و پویا برای اعضا تعریف می‌کنند .

سنگه سازمان یادگیرنده را این طور تعریف می‌کند: ” سازمان یادگیرنده گروهی از افراد هستند که بطور مداوم ظرفیت خود را برای آنچه که می‌خواهند خلق کنند افزایش می‌دهند. سازمانی با فلسفه وجودی دیرینه برای پیش بینی و عکس العمل نسبت به تغییرات، پیچیدگیها و موارد نامعلوم.”

گاروین میگوید: ” سازمان یادگیرنده سازمانی است که دارای توانایی ایجاد، کسب و انتقال دانش است و رفتار خودش را طوری تعدیل می کند که منعکس کننده دانش و دیدگاههای جدید باشد.”

مارکوارت اعتقاد دارد: ” در تعریف سیستماتیک، سازمان یادگیرنده سازمانی است که با قدرت و به صورت جمعی یاد می‌گیرد و دائما خودش را به نحوی تغییر می‌دهد که بتواند با هدف موفقیت مجموعه سازمانی به نحو مطلوبتری اطلاعات را جمع آوری، مدیریت و استفاده کند.”

در سازمان یادگیرنده، یادگیری فرایندی مستمر است . سازمان یادگیرنده، سازمانی است که عملکردهایش را از طریق آگاهی و درک بهتر، بهبود می‌دهد و درسهایی را که از تجربیات قبلی خود به دست آورده است به صورت عملی برای اصلاح به کار می‌گیرد.

در سازمان یادگیرنده، ارزش یادگیری درک شده است؛ به همین دلیل خود انتقالی وجود دارد یعنی آمادگی برای تغییر مداوم و بالا بردن سطح توانایی افراد در این سازمان دیده می‌شود.

پنج اصل اساسی سازمان یادگیرنده

• تفکر سیستمی (Systems Thinking)
• تسلط و مهارت شخصی (Personal Mastery)
• مدلهای ذهنی (Mental Models)
• چشم‌انداز مشترک (Shared Vision)
• یادگیری تیمی (Team Learning)

عوامل موثر بر ایجاد سازمان یادگیرنده

• عوامل توانمندساز از جمله :

  • استراتژی و سیاستهای کلی سازمان که باید آگاهانه به لزوم یادگیری مداوم معتقد باشند و آن را به صورت ارزش به افراد سازمان منتقل کنند.
  • مدیریت باید ذهنی باز و منعطف داشته باشد و افراد را در این راه تشویق و ترغیب کند.
  • فرایندهای منابع انسانی که باید حامی و مشوق یادگیری باشند مانند سیستم پاداش و ترفیع و برنامه ریزی برای یادگیری
  • فناوری اطلاعات که در دنیای امروز نمی‌توان نقش آن را نادیده گرفت و می‌تواند در تبادل پیام و امکان بازیابی و ذخیره و ارائه اطلاعات موثر باشد.
• محیط و فرهنگ باید حامی یادگیری باشد. یادگیری نیازمند صرف زمان، منابع و انرژی است. اگر یادگیری در فرهنگ سازمان، یک ارزش و اولویت نباشد، موانع زیادی برای تحقق آن وجود خواهد داشت.

ویژگیهای سازمان یادگیرنده

• دارای چشم‌انداز روشن در مورد آینده رشد و تحول سازمان و کارکنان است.
• تاکید بر انعطاف و همکاری
• ساختار افقی و تشکیل شبکه مجازی به جای ساختار سنتی و عمودی
• توانایی فراموش کردن آموخته‌های غلط گذشته و تعهد به یادگیری مستمر
• نقش تسهیل گری مدیران در فرایند یادگیری
• تاکید بر لزوم شتاب یادگیری فراتر از شتاب تغییرات محیطی
• تبدیل آموخته‌ها به رفتار و عملکرد فردی و سازمانی
• جریان اطلاعات در تمام سطوح سازمان
• اهمیت دارا بودن مهارت یادگیری در انتخاب پرسنل
• داشتن استراتژی مشخص برای یادگیری افراد و سازمان و تاکید بر بازنگری مداوم آن در صورت لزوم
• پذیرش مسئولیت خود در مشکلات و پرهیز از تعصب در این مورد
• تشویق افراد به خطرپذیری و نوآوری
• تسهیل خودآموزی در میان پرسنل
• تشویق به یادگیری دسته‌جمعی
• نوسازی مستمر سازمان
• پذیرش اشتباهات گذشته و تلاش برای جلوگیری از تکرار آنها
• از میان بردن موانع یادگیری
• تفویض اختیار در سطوح مختلف سازمان
• گسترش روحیه امیدواری در میان کارکنان

استراتژیهای لازم برای تبدیل یک سازمان به سازمان یادگیرنده

• تعهد در قبال تبدیل شدن به یک سازمان یادگیرنده
• تشکیل یک ائتلاف قدرتمند برای تحول
• مرتبط کردن یادگیری با عملیات کسب و کار
• ارزیابی قابلیتهای سازمان
• ابلاغ و انتقال چشم‌انداز سازمان
• تشخیص اهمیت تفکر سیستمی و عمل به آن
• الگو بودن رهبران از لحاظ تعهد به یادگیری
• تبدیل فرهنگ سازمانی به یادگیری و بهبود مستمر
• ایجاد استراتژیهای سازمانی برای یادگیری
• کاهش فرایندهای دست و پا گیر اداری و بوروکراسی
• گسترش یادگیری در کل زنجیره کسب و کار
• به کارگیری برترین فناوری برای بهترین یادگیری

چند نکته

سازمانهایی که خود را با تغییرات و تحولات جهانی تطبیق ندهند، نه تنها کارکرد مناسب و توانایی رقابت خود را از دست می‌دهند، بلکه ممکن است بقایشان به خطر بیفتد.

سازمان یادگیرنده یک ایده برای سازگاری سازمان با این تغییرات است اما پیش از هر چیز، باید مدیران و رهبران با این مفهوم آشنا شوند و لزوم ایجاد آن را احساس کنند تا پس از آن بتوانند کارکنان را به درستی با آن آشنا کنند.

یادگیرنده بودن سازمان هم می‌تواند در سطح محدود و محلی و هم در سطح جهانی اتفاق بیفتد. فرایند یادگیرنده بودن به گونه‌ای است که افراد در آن برای یادگیری مادام‌العمر تربیت می‌شوند و این موضوع می‌تواند منجر به توسعه کشور در تمام ابعاد شود.

مفهوم سازمان یادگیرنده سالهاست که در جهان مطرح شده است و سازمانهای بزرگ و معتبر جهان در این راستا حرکت می‌کنند.

در کشور ما که نوسانهای شدید اقتصادی و اوضاع متغیر اجتماعی و سیاسی شرایط بقای سازمانها را مشکل‌تر کرده است، اهمیت تشکیل سازمانهای یادگیرنده بیشتر احساس می‌شود، درحالیکه به دلایل مختلف، هنوز راه زیادی برای نهادینه شدن فرهنگ یادگیری مستمر در سازمانها در پیش داریم.