هر آنچه از رشد اخلاقی کلبرگ باید بدانید | روانشناسی رشد
رشد اخلاقی به عنوان یکی از مسائل مهم و پیچیده روانشناسی، از دوران کودکی تا بزرگسالی تأثیر عمیقی بر رفتارهای اجتماعی و تصمیم‌گیری‌های فرد دارد.
این سوال که “چرا برخی از افراد در شرایط مشابه تصمیمات متفاوتی می‌گیرند؟”
ذهن بسیاری از روان‌شناسان را به خود مشغول کرده است.
لارنس کلبرگ، یکی از چهره‌های برجسته این حوزه، نظریه‌ای را مطرح کرد که چگونگی رشد اخلاقی انسان را در سه سطح و شش مرحله توصیف میکند.
این نظریه به ما کمک میکند تا درک بهتری از فرایند شکل‌گیری قضاوت‌های اخلاقی و تفاوت‌های موجود بین افراد پیدا کنیم.
در این مقاله، قصد دارم به بررسی کامل نظریه رشد اخلاقی کلبرگ بپردازیم و مراحل آن را با مثال‌های عملی از تجربیات درمانی خود تشریح کنیم.
هدف سایت روانشناسی روان‌فیکس این است که مفاهیم پیچیده روانشناسی را به زبانی ساده و قابل‌فهم برای عموم ارائه دهد، تا بتواند به افزایش آگاهی عمومی در زمینه روانشناسی کمک کند.
نظریه رشد اخلاقی کلبرگ: ریشه‌ها و اصول
نظریه رشد اخلاقی کلبرگ، از مهم‌ترین نظریات در حوزه روانشناسی رشد است که با هدف درک بهتر از چگونگی قضاوت‌های اخلاقی انسان‌ها ارائه شد.
کلبرگ در تلاش بود تا بفهمد چرا افراد در مواجهه با مسائل اخلاقی، پاسخ‌های متفاوتی میدهند و این تفاوت‌ها چگونه شکل می‌گیرند.
او معتقد بود که رشد اخلاقی، از طریق مراحل مشخصی پیش می‌رود و هر مرحله نشان‌دهنده‌ی سطحی از پیچیدگی در استدلال اخلاقی فرد است. در اینجا، هدف اصلی بررسی علت نهفته در پس قضاوت‌های اخلاقی است، نه صرفاً پاسخ درست یا غلط.
مثالی از یک فرد که به‌دنبال پذیرش اجتماعی بود، نشان داد که چگونه توانست با درک بهتر از نیازهای اخلاقی دیگران، تصمیمات بهتری در روابطش بگیرد.
این تجربه، هم‌سویی کاملی با نظریه کلبرگ داشت که بر اهمیت درک دیگران و پذیرش ارزش‌های جمعی تأکید میکند.
سطح اول: اخلاق پیش‌قراردادی و مراحل آن
سطح اول نظریه کلبرگ به نام “اخلاق پیش‌قراردادی” شامل دو مرحله است که به‌طور معمول در کودکان دیده می‌شود.
در این مرحله، کودکان بیشتر به پیامدهای فوری و پاداش‌ها یا مجازات‌ها توجه دارند.
در مرحله اول، کودکان بر اساس ترس از تنبیه تصمیم‌گیری میکنند، و در مرحله دوم، تصمیمات بیشتر حول دریافت پاداش‌ها و منافع شخصی شکل می‌گیرد.
یکی از درمانجویانم، کودکی 9 ساله بود که همیشه به دنبال کسب رضایت والدین خود بود، اما این کار را صرفاً به دلیل ترس از تنبیه انجام می‌داد.
این رفتار، مصداق روشنی از مرحله اول سطح پیش‌قراردادی است که کلبرگ توصیف میکند.
کلبرگ بیان میکند که چنین افرادی هنوز به سطحی نرسیده‌اند که به دلایل پیچیده‌تر و اخلاقی‌تری تصمیم بگیرند.
این نکته را نباید فراموش کرد که این مرحله صرفا برای کودکان نیست و خیلی از افراد بزرگسال در این مرحله می مانند.
سطح دوم: اخلاق قراردادی و پذیرش انتظارات اجتماعی
سطح دوم نظریه کلبرگ، “اخلاق قراردادی” نام دارد که در این سطح، فرد به‌عنوان عضوی از جامعه درنظر گرفته می‌شود و تلاش میکند خود را با انتظارات اجتماعی و قوانین هماهنگ کند.
دو مرحله این سطح شامل توجه به انتظارات خانوادگی و جامعه، و احترام به قوانین اجتماعی است.
افراد در این سطح، به‌دنبال جلب تأیید دیگران و رعایت هنجارهای اجتماعی هستند. یکی از درمانجویان من که در سنین نوجوانی قرار داشت، اغلب در تصمیم‌گیری‌هایش
به این فکر می‌کرد که “اگر این کار را انجام دهم، دیگران چه فکری درباره‌ام میکنند؟”
او به‌تدریج یاد گرفت که برخی از این نگرانی‌ها ناشی از نیاز به تأیید اجتماعی است و با کار بر روی این موضوع توانست قضاوت‌های مستقل‌تری داشته باشد. این مورد، مصداق بارزی از مرحله سوم نظریه کلبرگ است که به اهمیت انتظارات اجتماعی و پذیرش قوانین جمعی اشاره دارد.
سطح سوم: اخلاق پس‌قراردادی و عدالت‌طلبی
سطح سوم، “اخلاق پس‌قراردادی” نامیده می‌شود که در آن، فرد فراتر از انتظارات جامعه و قوانین رایج فکر میکند و به اصول جهانی عدالت و حقوق بشر اهمیت می‌دهد.
در این سطح، فرد توانایی استدلال بر مبنای حقوق انسانی و عدالت را پیدا میکند و ممکن است حتی در برابر قوانین ناعادلانه مقاومت کند. این سطح از رشد اخلاقی، به‌طور معمول در بزرگسالان دیده می‌شود و نشان‌دهنده‌ی بلوغ فکری و اخلاقی بالاست.
درمانجوی دیگری که در جلسه‌های مشاوره بیان می‌کرد که نمی‌تواند با نابرابری‌های موجود در جامعه کنار بیاید، مثالی از فردی بود که به این سطح از رشد اخلاقی رسیده بود.
او به‌طور مداوم در تلاش بود تا رفتارهای خود را بر مبنای اصول عدالت و انصاف تنظیم کند، حتی اگر این به معنای عدم تطابق با برخی قوانین رایج بود.
انتقادات و محدودیت‌های نظریه رشد اخلاقی کلبرگ
نظریه کلبرگ علی‌رغم اهمیت و تأثیرگذاری‌اش، همواره با انتقاداتی مواجه بوده است.
یکی از مهم‌ترین این انتقادات، عدم توجه به تفاوت‌های فرهنگی و جنسیتی در شکل‌گیری قضاوت‌های اخلاقی است. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که قضاوت‌های اخلاقی زنان و مردان می‌تواند تفاوت‌های قابل‌توجهی داشته باشد که نظریه کلبرگ به‌طور کامل از آن غافل مانده است.
به‌عنوان مثال، در یکی از جلسات مشاوره، مراجع خانمی به دلیل اینکه معتقد بود ارزش‌های خانوادگی برای او بسیار مهم‌تر از ارزش‌های فردی است، در تصمیم‌گیری‌هایش همیشه بر اصول خانوادگی تأکید داشت. این موضوع نشان می‌دهد که نظریه کلبرگ شاید نتواند به‌طور دقیق تفاوت‌های فردی و فرهنگی را در استدلال‌های اخلاقی تبیین کند.
کاربردهای عملی نظریه کلبرگ در روان‌درمانی
نظریه کلبرگ می‌تواند به‌عنوان ابزاری مفید در جلسات روان‌درمانی به‌کار گرفته شود.
این نظریه به روان‌شناسان کمک میکند تا بهتر بتوانند مراحل رشد اخلاقی مراجعان را درک کرده و بر این اساس، استراتژی‌های مناسب برای ارتقاء توانایی‌های تصمیم‌گیری اخلاقی آنها ارائه دهند.
با استفاده از مثال‌های عملی و تمرینات ذهنی، می‌توان به مراجعان کمک کرد تا به مراحل بالاتر رشد اخلاقی دست یابند.
در یکی از جلسات، درمانجوی نوجوانی که در مرحله اول رشد اخلاقی قرار داشت، با استفاده از تکنیک‌های داستان‌پردازی و تمرین‌های ذهنی توانست درک عمیق‌تری از مسئولیت‌های اجتماعی پیدا کند و به مرحله دوم رشد اخلاقی منتقل شود.
این تجربه نشان داد که نظریه کلبرگ چگونه می‌تواند در بهبود قضاوت‌های اخلاقی افراد مؤثر باشد.
نظریه رشد اخلاقی لارنس کلبرگ به‌عنوان یکی از بنیادی‌ترین نظریات در حوزه روانشناسی، به ما کمک میکند تا بتوانیم فرایند پیچیده شکل‌گیری قضاوت‌های اخلاقی انسان‌ها را درک کنیم.
این نظریه با ارائه سه سطح و شش مرحله، مسیری را که افراد در طول زندگی برای رسیدن به بلوغ اخلاقی طی میکنند، تشریح میکند. با این حال، مانند هر نظریه‌ی دیگری، کلبرگ نیز با چالش‌ها و انتقاداتی روبه‌رو است که نشان می‌دهد هیچ نظریه‌ای نمی‌تواند تمامی جنبه‌های رفتار انسان را به‌طور کامل توضیح دهد. هدف سایت روانشناسی روان‌فیکس این است که با ارائه مطالب علمی و جدید، به ارتقاء سطح آگاهی افراد در زمینه روانشناسی کمک کند و پلی باشد بین علم روانشناسی و نیازهای جامعه.
نکات کلیدی و موردی نظریه کلبرگ
روش کلبرگ مصاحبه با کودکان 10، 13و 16 ساله طبقه متوسط و پایین شیکاگو بود
کلبرگ به پاسخ بله یا خیر کودکان علاقه مند نبود
همچنین به استدلال مبتنی بر جواب توجه داشت
کلبرگ از روش پایایی ارزیاب ها در آزمون خود استفاده کرد .
پایایی ارزیاب های یعنی :
یکی از انواع پایایی با نام Inter-rater شناخته می‌شود.
برای فهم این نوع پایایی بیایید به یک مثال توجه کنید. فرض کنید پرونده‌های روانشناسی مثلاَ 80 درمانجو را در اختیار دو روانشناس (ارزیاب) قرار می‌دهیم.
از هر کدام از آنها نیز می‌خواهیم نظر خود را درباره شدت و Stage اختلال هر فرد، بیان کند.
می‌دانیم که به سادگی با استفاده از ضریب کاپا می‌توانیم، میزان توافق بین این دو پزشک یا ارزیاب را به دست بیاوریم ولی اگه تعداد ارزیاب ها زیاد بشه چی ؟
اینجاست که از این نوع پایایی استفاده میکنیم . ما با استفاده از این نوع پایایی و روش محاسبه آن می‌توانیم اندازه توافق و پایایی بین تعداد دلخواهی ارزیاب را به دست بیاوریم.
کلبرگ 3 دسته بندی که در هر دسته بندی 2 مرحله را بیان میکند .
اخلاق پیش قراردادی
1- جهت گیری اطاعت و تنبیه
2- فردگرایی و مبادله
اخلاق قراردادی
3-ارتباطات میان فردی خوب
4- حفظ نظم اجتماعی
اخلاق فراقراردادی
5-قرارداداجتماعی و حقوق فردی
6-اصول جهانی
نکات هر مرحله رشد اخلاقی کلبرگ
مرحله اول رشد اخلاقی کلبرگ – جهت گیری اطاعت و تنبیه
- مشابه اولین مرحله تفکراخلاقی پیاژه است
- افراد صاحب قدرت را تدوینگر قوانین ثابت میداند
- خود را مکلف از اطاعت قوانین میداند
- پیامدهای عمل مهم است .تنبیه و تشویق
- تنبیه با کار نادرست همبسته است
- کودکان در مرحله پیش قرار دادی هنوز به جای اعضا جامعه سخن نمیگویند ،بلکه آنها اخلاق را به عنوان چیزی بیرون از خودشان همان که بزرگترها میگویند انجام میدهند
مرحله دوم رشد اخلاقی کلبرگ – فردگرایی و مبادله
- یک دیدگاه درست وجود ندارد
- افراد مختلف دارای دیدگاههای متفاوتند و همه چیز نسبی است
- افراد میتوانند بر اساس علایق شخصیشان پیش روند
- تنبیه خطری است که فرد از آن اجتناب میکند
- اندیشه مبادله منصفانه یا معادله منصفانه وجود دارد
- اگر تو به من چنگ بیندازی من هم به تو چنگ می اندازم (نوعی مقابله به مثل)
- کودکان منفرد و مجزا از جامعه سخن میگویند نه به عنوان عضوی از جامعه
- هیچ شناختی نسبت به ارزشها اجتماعی و خانوادگی ندارند
در مرحله دوم : تمرکز برپاداش و لذت خواهی مادی_اخلاق ابزار گونه نسبی_مبادل_جهت گیری هدف به خاطر فرد گرایی
مرحله سوم رشد اخلاقی کلبرگ – ارتباطات میان فردی خوب
- وارد سنین 11سالگی شده اند
- براین باورند که باید براساس انتظارات خانواده وجامعه زندگی کنند
- این عقیده در روابط دونفره با اعضای خانواده یا دوستان صمیمی خود بهترین کاربرد را دارد
- رفتار خوب داشته باشندو انگیزه های خوب میان فردی مثل عشق،همدردی،اعتماد وتوجه به دیگران دارند
- به “نیت” فرد اهمیت میدهند
- پاسخهایشان براساس اخلاق قراردادی است
بین سه مرحله اول کلبرگ و دو مرحله پیاژه شباهت هایی وجود دارد
هردو توالی تغییری از اطاعت بی چون وچرا به نگرش نسبی گرایی و توجه به انگیزه های خوب وجود دارد
مرحله چهارم رشد اخلاقی کلبرگ – حفظ نظم اجتماعی
- به جامعه به عنوان یک کل توجه میکنند
- اطاعت از قوانین،احترام به افراد معتبر
- انجام وظایف جهت حفظ نظم اجتماعی
- اندیشیدن همانند یک عضو کل جامعه
- محافظت مردم از جامعه در جهت حفظ نقش های جامعه
مرحله پنجم رشد اخلاقی کلبرگ – قرداد اجتماعی و حقوق فردی
- اینکه کدام عواملی سازنده یک جامعه خوب است مهم است
- اهمیت یک جامعه خوب که چه ویژگی هایی دارد.
- اندیشیدن به شیوه ای نظری درباره جامعه
- ارزش و حقوق جامعه مهم است
- مقایسه جوامع موجود
- جوامعی را خوب میدانند که مردم آزادانه برای منافع خود به کار میپردازند
- همه مردم را مستحق حقوق اولیه مثل آزادی وزندگی و حمایت شدن میدانند
- مردم مستحق به کار گرفتن شیوه های دموکراتیک هستند و حتی تغییر قوانین غیر منصفانه
مرحله ششم رشد اخلاقی کلبرگ – اصول جهانی
- اصولی که از طریق آن به عدالت راه میابیم
- عدالتی که پیرو دیدگاه کانت،رالز،گاندی و لوترکینگ است
- در این سطح برای شآن و منزلت همه مردم به عنوان افراد جامعه احترام قائل میشوند
- اصول عدالت جنبه جهانی دارد وشامل همه افراد است
- عدالت برای همه و احترام مساوی برای همه
- نگریستن به موقعیت از دریچه چشم یکدیگر
- اجتناب شهروندان از قوانین غیر عادلانه
کلبرگ بعدا مرحله 6را حذف کرد و آن را مرحله نظری (theoretical stage) نامید
مرحله اول رشد اخلاقی کلبرگ – جهت گیری اطاعت و تنبیه
مرحله دوم رشد اخلاقی کلبرگ – فردگرایی و مبادله
مرحله سوم رشد اخلاقی کلبرگ – ارتباطات میان فردی خوب
مرحله چهارم رشد اخلاقی کلبرگ – حفظ نظم اجتماعی
مرحله پنجم رشد اخلاقی کلبرگ – قرداد اجتماعی و حقوق فردی
مرحله ششم رشد اخلاقی کلبرگ – اصول جهانی
آیا این مطلب برایتان مفید بود؟
