خانواده درمانی و اهمیت آن

خانواده درمانی یکی از رویکردهای درمانی در برخی از اختلالات است که به جای اینکه فقط روی خود شخص متمرکز باشد، به همه اعضای خانواده توجه می‌کند. همان‌طور که می‌دانیم اعضای یک خانواده از هم تاثیر می‌پذیرند؛ به‌همین دلیل وقتی یکی از آنها دچار مشکل جدی روانی یا تغییرات شدید رفتاری می‌شود، بقیه افراد را هم متاثر می‌کند.

اختلالاتی مثل سوء‌مصرف موادمخدر، افسردگی شدید، بسیاری از اختلالات شخصیت و وسواس از جمله مواردی هستند که بهتر است برای درمان آن در کنار سایر راهکارهای درمانی، به این رویکرد درمانی هم توجه کنیم.

خانواده درمانی چیست؟

در رویکرد خانواده درمانی، مشاور یا روانشناس سعی می‌کند روشهای ارتباطی میان اعضای خانواده را بهبود بخشد و تنشهای موجود در خانواده را کمتر کند.

معمولا جلسات خانواده درمانی محدود هستند و با حضور تمام یا تعدادی از اعضای خانواده برگزار می‌شوند.

مشاور پیش از شروع جلسات، مشکلات موجود را بررسی می‌کند و براساس آن تصمیم می‌گیرد که از خانواده درمانی استفاده کند. او با همکاری اعضای خانواده، قوانین، الگوهای رفتاری و عادات اعضا را بررسی می‌کند و به نحوه تعامل بین آنها اهمیت می‌دهد.

در این رویکرد، هدف بررسی عملکرد مناسب کل خانواده به‌عنوان یک سیستم است؛ هرچند ممکن است هریک از اعضا به‌تنهایی سازگارانه یا ناسازگارانه رفتار کنند یا به رشد روانی مطلوب رسیده باشند. برخی از الگوهای عملکردی نامناسب سالها و در طول نسلها در یک خانواده جریان دارند؛ بدون اینکه کسی به اصلاح آنها فکر کند یا جسارت و آگاهی این کار را داشته باشد.

خانواده درمانی روشهای مختلفی دارد که با توجه به مشکلات هر خانواده ممکن است از هرکدام از این روشها استفاده شود. روش ساختاری بیشتر روی روابط بین اعضا متمرکز است و تلاش می‌کند با بهبود این روابط، چالشها را مدیریت کند.

در رویکرد سیستمی، به قوانین موجود در خانواده پرداخته می‌شود و اینکه چقدر این قوانین جلوی رشد روانی و شخصیتی اعضا را می‌گیرد.

در روش راهبردی، به‌جای مشکل به راه‌حل توجه می‌شود. مشاور با همراهی خانواده هدفی را برای جلسات تعیین می‌کند و به هریک از اعضا وظیفه‌ای برای رسیدن به آن هدف مشخص می‌کند.

در آموزش روانی، درمانگر یا مشاور سعی می‌کند آگاهی کافی را به اعضای خانواده بدهد و آنها را به سمت کسب مهارتهای ارتباطی و مدیریت چالشها هدایت کند. افراد یاد می‌گیرند با تمرین، تواناییهای خودشان را بیشتر کنند و در مشکلات زندگی، از هم حمایت کنند تا از موقعیتهای حساس عبور کنند.

توانمندیهای یک خانواده سالم

• قوانین موجود در خانواده مشخص هستند و اعضا به آن احترام می‌گذارند.
• والدین الگوهای موثر و خوبی برای فرزندان هستند و آنها را برای کسب موفقیت و شروع یک زندگی مستقل در آینده آماده می‌کنند.
• خانواده سالم دارای هدف است و هریک از اعضا برای رسیدن به این هدف مشترک، تلاش می‌کنند.
• الگوهای ارتباطی در این خانواده، سالم است و اعضا از هم حمایت می‌کنند و به هم فضای کافی برای رشد می‌دهند.
• اعضا از هم قدردانی می‌کنند و مشوق هم هستند.
• افراد خانواده بخشی از زمانشان را به بودن با هم اختصاص می‌دهند.
• وظیفه هرکدام از اعضا مشخص است.
• خانواده در شرایط خاص ناشی از تکامل اعضا یا در بحرانهای زندگی، به هم کمک می‌کنند تا با اوضاع جدید سازگار و منطبق شوند.

اهمیت خانواده درمانی

• فرد در مواجهه با مشکل، تنها نیست و از حمایت خانواده برخوردار است.
• گاهی ناآگاهی اعضا منجر به آسیب رسیدن به سایرین می‌شود. در خانواده درمانی، افراد آگاهی مناسب کسب می‌کنند.
• روابط بین اعضا بهتر می‌شود، یکدیگر را درک می‌کنند و مهارتهای ارتباطی لازم را به‌دست می‌آورند.

هدف از خانواده درمانی چیست؟

• هدف نهایی خانواده درمانی، حل مشکل خانواده و کاهش تنش آن است.
• در این روش توانمندی خانواده در مواجهه با شرایط خاص، بالا می‌رود و می‌توانند بحرانها را مدیریت کنند.
• خانواده قادر به حل مسائل خود می‌شود.
• سبکهای ناسازگار تعاملی در خانواده اصلاح می‌شود و تعارضها کم می‌شود.
• در پایان جلسات، اعضا مرزهای مشخص و روابط سالم‌تری با هم خواهند داشت.
• منشا اختلاف در خانواده شناسایی می‌شود و اعضا الگوهای رفتاری جدیدی را برای کاهش اختلافها یاد می‌گیرند.
• وظیفه و نقش هریک از اعضا درجهت رسیدن به هدفهای مشترک، تعیین می‌شود.
• اعضای خانواده راحت‌تر احساسات خود را با دیگران درمیان می‌گذارند و با هم همدلی می‌کنند.
• نقاط قوت و ضعف خانواده شناسایی می‌شود و برای رفع نقاط ضعف تلاش می‌شود.

خانواده درمانی برای چه مشکلاتی کاربرد دارد؟

به برخی از مشکلاتی که خانواده درمانی در آنها موثر است، اشاره می‌کنیم:

• ناسازگاری بین همسران
• مشکلات زناشویی
• چالشهای بعد از جدایی و شروع یک رابطه جدید
• سازگاری با تغییرات مهم زندگی
• وجود مشکل اعتیاد در یکی از اعضا که بر زندگی سایرین هم تاثیر می‌گذارد
• هنگام بروز بیماری سخت یکی از اعضا یا مرگ در خانواده

جمع‌بندی خانواده درمانی

درمانگر این رویکرد را با توجه به مشکلات خانواده و شرایط خاص آن، به‌تنهایی یا درکنار رویکردهای دیگر درمانی به‌کار می‌برد. تمرکز خانواده درمانی روی روابط بین اعضاست و شاید نیاز باشد برای حل ریشه‌ای مشکل هریک از اعضا از روشهای دیگر هم کمک بگیریم.