اختلال پانیک چیست و چطور درمان می‌شود؟
اختلال پانیک چیست و چطور درمان می‌شود؟
اختلال پانیک شامل دوره‌های ناراحتی شدید جسمانی است که به عنوان حمله پانیک یا هراس شناخته می‌شوند. این حسها اغلب تکرارشونده هستند و ممکن است در یک موقعیت خاص و یا به صورت غیرمنتظره در هر زمانی رخ دهند. فرد مبتلا به اختلال پانیک نگران اتفاق افتادن حمله جدید است و این نگرانی معمولا عملکرد طبیعی او را مختل می‌کند. با توجه به گستردگی بروز حملات پانیک، با هم نشانه‌ها و راهکارهای درمان آن را مرور می‌کنیم.
حمله پانیک چه علائمی دارد؟
فرد در زمان حمله پانیک احساساتی مثل لرزیدن، عرق کردن، تپش قلب، خفگی، تهوع، گیجی، گزگز انگشتان، مسخ واقعیت، ترس از مرگ یا از دست دادن کنترل را تجربه می‌کند.
این احساسات معمولا بدون هشدار قبلی رخ می‌دهند. ممکن است فرد در محل کارش یا در مهمانی باشد. گاهی حملات پانیک در خواب اتفاق می‌افتند.
این حملات اغلب چند دقیقه طول می‌کشند و به اوج می‌رسند؛سپس فروکش می‌کنند. پس از پایان حمله، فرد خستگی و بی‌حالی شدیدی را حس می‌کند.
حملات پانیک به‌حدی فرد را نگران و مضطرب می‌کند که او از دوباره رخ دادن آن می‌ترسد. حتی ممکن است از انجام بعضی از فعالیتها یا رفتن به بعضی مکانها دوری کند؛ مبادا دوباره آن احساسات بد به سراغش بیایند.
ممکن است فرد از تنهایی دوری کند؛ چون می‌خواهد هنگام بروز حملات، اطرافیان در کنارش باشند تا درصورت لزوم او را به مراکز درمانی برسانند.
انواع حملات پانیک
- حملات قابل پیش‌بینی که در موقعیتهای خاصی اتفاق می‌افتند مثل پرواز با هواپیما
- حملات غیرقابل پیش‌بینی که ناگهان و بدون دلیل خاصی رخ می‌دهند و قبل از آن فرد هیچ حس ناراحت‌کننده‌ای نداشته و حتی کاملا آرام بوده است.
چه زمانی تشخیص اختلال پانیک داده می‌شود؟
اگر کسی یک بار دچار حمله وحشت‌زدگی شود، تشخیص اختلال درمورد او صدق نمی‌کند. برای اختلال پانیک ملاکهایی وجود دارد. فرد مبتلا حداقل به مدت یک ماه باید یا این حملات را تجربه کند و یا نگران تکرار حملات باشد. همچنین دچار رفتارهای اجتنابی در فعالیتهای روزمره شود تا از بروز حملات پیشگیری کند.
در این اختلال، علائم جسمی به دلیل مصرف مواد مخدر یا داروی خاصی نیستند. همچنین بیماریهای زمینه‌ای مثل پرکاری تیروئید یا بیماریهای قلبی باعث به وجود آمدن نشانه‌های جسمی نشده‌اند و علائم با اختلالات روانی دیگر، بهتر توجیه نمی‌شود.
همزمانی اختلال پانیک با سایر اختلالات روانی:
این اختلال یا پس از برخی اختلالات دیگر رخ می‌دهد و یا با آنها همزمانی دارد. اختلالاتی مثل آگورافوبیا، فوبیای خاص، وسواس فکری-عملی، اختلال استرس پس از سانحه، اضطراب فراگیر، اضطراب اجتماعی، برخی اختلالات شخصیتی، افسردگی اساسی و دوقطبی و سوءمصرف مواد مخدر و الکل.
علتهای ایجاد اختلال پانیک
- ژنتیک و سابقه خانوادگی در بسیاری از کسانی که به اختلال پانیک دچار شدند، مشاهده شده است.
- زندگی پر از استرس و اضطراب هم فرد را مستعد این اختلال می‌کند؛ مانند کسانی که با مرگ عزیزان مواجه شده‌اند، مورد تجاوز یا سوءرفتار شدید قرار گرفته‌اند یا درمعرض حوادث جدی بوده‌اند.
- اگر برخی از انتقال‌دهنده‌های عصبی در مغز دچار عدم تعادل شوند، ممکن است حملات پانیک اتفاق بیفتد.
اگر پانیک درمان نشود باعث ایجاد چه مشکلاتی می‌شود؟
ممکن است فرد برای جلوگیری از تکرار حملات، زندگی محدودتری را برای خود انتخاب کند؛ مثلا از فعالیتهای ورزشی دوری کند؛ به سفر نرود یا هیجانها را از زندگی خود حذف کند. همه این مسائل او را دچار انزوا می‌کند؛ ممکن است افسرده شود؛ ترک تحصیل کند؛ به مواد مخدر روی بیاورد و حتی به خودکشی فکر کند.
درست است که اختلال پانیک موجب مرگ فرد نمی‌شود؛ اما لذت یک زندگی طبیعی را از او می‌گیرد و سلامتی روانی او را را خطر جدی مواجه می‌کند.
روشهای درمان اختلال پانیک
درمان پانیک باید در سریعترین زمان ممکن شروع شود. روشهای درمانی با توجه به نظر متخصص می‌تواند ترکیبی از دارودرمانی و روان درمانی باشد.
درمان دارویی
دارودرمانی باید حتما تحت نظر روانپزشک انجام شود. هرگز داروهای روانپزشکی را بدون تجویز پزشک استفاده نکنید و حتی دوز آن را تغییر ندهید.
برای درمان اختلال پانیک از داروهای مهارکننده بازجذب یروتونین مثل سرترالین، داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین مثل ونلافاکسین و بنزودیازپینها مثل آلپرازولام که فعالیت سیستم عصبی مرکزی را کم می‌کنند، استفاده می‌شود.
روانپزشک اغلب از ترکیب چند دارو استفاده می‌کند و با تغییر داروها یا میزان دوز آنها، سعی می‌کند علائم جسمی را کاهش دهد.
استفاده از دارودرمانی معمولا کوتاه‌مدت است و در کنار آن، روان‌درمانی انجام می‌شود.
روان درمانی
راهبردهای مختلف درمانی درمورد اختلال پانیک به کار می‌رود. سوءتعبیر فاجعه‌آمیز احساسات بدنی، باعث تشدید اضطراب فرد می‌شود. مدل شناختی-رفتاری کمک می‌کند این چرخه معیوب از بین برود.
روانشناس به شما کمک می‌کند هنگام بروز اولین نشانه‌ها، سوال و جوابهای منطقی از خود داشته باشید. مثلا اینکه این احساسات باعث مرگ می‌شوند؟ و پاسخ منطقی شما می‌تواند این باشد که قبلا توسط پزشک معاینه شده‌اید و سالم هستید. یا این فقط یک حمله پانیک است که قبلا بارها تجربه کرده‌اید.
اغلب خاطره حمله قبلی کافی‌است تا شما به کوچکترین نشانه جسمی حساس شوید و یک ترس شرطی در شما ایجاد شود.
همچنین روانشناس در درمان رفتاری، روشهای مختلف آرام‌سازی را به شما آموزش می‌دهد.
درمان کنترل پانیک PCT ترکیبی از بازسازی شناختی و تکنیکهای تنفسی است که به شما کمک می‌کند نشانه‌های حمله پانیک را کنترل کنید.
هنگام بروز حمله پانیک چطور خود را آرام کنید؟
سعی کنید به آرامی وعمیق نفس بکشید. تند نفس کشیدن اضطراب شما را بیشتر می‌کند. عضلات بدنتان را شل کنید. به خودتان یادآوری کنید همانطور که قبلا این حملات بدون هیچ خطری تمام شده‌اند، حالا هم به زودی تمام می‌شوند و مشکلی برایتان ایجاد نمی‌کنند. یک تصویر شاد و آرام‌بخش از گذشته را با خود مرور کنید تا احساس آرامش کنید.
برای پیشگیری و کنترل حملات پانیک چه تغییراتی در سبک زندگیتان می‌توانید ایجاد کنید؟
- به سلامتی جسمی خود به اندازه کافی و معقول، توجه کنید. چکاپ سالیانه را فراموش نکنید و آزمایشهای لازم را با نظر پزشکتان انجام دهید. به این ترتیب خیالتان بابت سلامتی جسمیتان راحت می‌شود و نشانه‌های حمله احتمالی پانیک، شما را کمتر مضطرب می‌کند.
- از محرکها مثل الکل و مواد مخدر دوری کنید؛ مصرف کافئین و نیکوتین را محدود کنید.
- ورزش و رژیم غذایی سالم را در برنامه روزانه خود قرار دهید.
- برای آرام کردن خود از یوگا، مدیتیشن و تنفس عمیق کمک بگیرید.
- برنامه خواب و بیداری منظمی داشته باشید و سعی کنید به اندازه کافی بخوابید.
- روابط صمیمانه به آرامش روانی شما کمک می‌کند. با دوستان و نزدیکانتان وقت بگذرانید و هروقت نیاز داشتید احساسات خود را با آنها درمیان بگذارید.
- خشم خود را به روش درستی ابراز کنید.
- واگویه‌های درونی منفی خود را شناسایی و آنها را اصلاح کنید.
اختلال پانیک با وجود اینکه آزاردهنده است، اما اگر به موقع درمان شود پیش آگهی خوبی دارد و به درمانهای دارویی و روان درمانی پاسخ می‌دهد.
