آلودگی هوا چه اثری بر سلامت روان دارد ؟

چند روزی است که مدارس تهران به علت آلودگی هوای تهران تعطیل هستند ، این تعطیلی فقط به خاطر آلودگی هوای تهران نیست بلکه آلودگی هوا در شهرهایی همچون البرز و قزوین و … نیز قابل مشاهده است .

این موضوع باعث شد به این موضوع بپردازم ، البته در حوزه ی روانشناسی و آلودگی هوا .

پیامد های آلودگی هوای تهران برای سلامت روان چه است ؟

شهر تهران یکی از آلوده ترین شهر های جهان محسوب میشود که ای آلودگی عواقب جسمانی و روانی زیانباری به دنبال دارد .

هوا یکی از پنج عنصر حیاتی زندگی انسان هستش و هر انسان روزی حدود 22000 بار نفس میکشه و نزدیک به 15 کیلوگرم هوا استفاده میکنه .

حیاتی بودن نقش هوا در بین عناصر اصلی زندگی وقتی واضح تر میشه که بدونیم انسان بدون غذا میتونه حدود 5 هفته و بدون آب حدود 5 روز زنده بماند ولی بدون هوا بیشتر از 5 دقیقه نمیتونه زنده بمونه !!!

اینجاست که اهمیت سلامت هوایی که داریم نفس میکشیم نمایان میشه و وقتی میفهمیم تهران یکی از آلوده ترین شهرهای جهان است

و در فقط در سال 1401 تا وقتی که دارم این مقاله رو مینویسم 2 روز فقط هوای پاک داشتیم نگران و دستپاچه میشویم .

کاملا مشخصه که تعاملات انسان با محیط و تاثیراتش بر آب و هوا در تمام سطوح تاثیر گذار است .

متخصصان معتقدند که کاهش دسترسی بدن و مغز به هوای سالم و اکسیژن کافی میتواند سبب افزایش بروز واکنش های مبتنی بر اضطراب ، تصمیم گیری های آنی و رفتارهای تکانشی شود .

و مواجهه به مدلت بیش از 10 ماه با آلودگی هوا و ذرات و نانو ذرات موجود در آلودگی رشد مغز را تحت تاثیر قرار میدهد و بروز علایمی هم چون افسردگی و اختلال تمرکز و توجه را بیشتر میکند .

ارتقا نگرش شهروندان در خصوص معضل آلودگی هوا ، عامل مهمی در بهبود عملکرد آنان و همین طور مطالبات بیشترشان از مسولین جهت مقابله با این خطر زیست محیطی است .

نوشتن این مقاله در این نیمه شب هم به علت همین موضوع است . آگاهی شما عزیزی که داری این متن رو میخونی .

سازمان بهداشت جهانی اخیرا آلودگی هوا را به عنوان یکی از عوامل اصلی مرگ زودرس طبقه بندی کرده است .

ولی در این گزارشات جزییات این آسیب پذیری رو بیان نکرده . به راستی قرار گرفتن طولانی مدت در معرض آلودگی هوا چه تاثیری بر سلامت روان میگذاره ؟

در همین گزارش سازمان بهداشت جهانی اعلام شده اگر سطح آلودگی هوا کاهش پیدا کنه از لحاظ جهانی حدود 136000 میلیون دلار هزینه سالانه برای بیماری ها کاهش پیدا میکنه .

مطالعه های اخیر در این حوزه نشان می دهد ، در معرض آلودگی هوا قرار گرفتن فقط وقتی در ترافیک هستیم زوال عقل را افزایش میدهد .

اختلالاتی همچون افسردگی ، اضطراب ، اختلالات طیف اوتیسم به ترتیب بیشترین ارتباط را با آلودگی هوا نشان میدهند

طیف وسیعی از مشکلات روانشناختی در ارتباط با التهاب سیستم عصبی مرکزی در افرادی که در مواجهه آلودگی هوا بودند نیز قابل مشاهده بوده است .

نانو ذرات در آلودگی هوا

شواهد اخیر تعداد بالایی از نانو ذراتی را در مغز ساکنان شهر های پرجمعیت نشان داده است . همچنین نانوذرات مگنتیت .

این نانو ذرات باعث تغییرات پاتولوژیک در نورون ها ، گلیاها و سلول های عصبی میشود و تحقیقات نشان داده است که  افزایش تعداد ذرات در مغز یکی از عوامل اصلی زوال عقل یا دمانس است .

همچنین این نانو ذرات موجود در آلودگی هوا باعث التهاب در سیستم عصبی میشود که این التهابات نیز برای اختلالاتی نظیر افسردگی و روان پریشی قابل مشاهده است .

تا الان که دارم این مقاله رو مینویسم هنوز در مورد چگونگی دسترسی نانو ذرات به مغز و تغییر ساختار مغز وجود نداره .

ذرات معلق در آلودگی هوا به 3 روش میتونه وارد بدن انسان بشه :

1. از طریق ریه ها ، با قرار گرفتن این ذرات در ریه باعث التهاب دستگاه تنفسی و منجر به آسیب به مسیر عصبی این دستگاه شود
2.  جریان خون ، با عبود از سد خونی مغزی این ذرات میتواند وارد سیستم عصبی شوند
3. مسیر بینی و عصب بویایی که مستقیما این نانو ذرات وارد مغز میشوند و باعث آسیب مستقیم به سیستم لیمبیک و انحطاط مغز میشود

عوامل آسیب زا در آلودگی هوا

نتایج غالب تحقیقات این است که آلودگی هوای شهری تاثیر قابل توجهی بر سلامت روان دارد ، و با عوامل دیگر شاخص های شهر نشینی مثل محرومیت اجتماعی و اقتصادی توجیه نمی شوند .

البته برای اثبات این موضوع و دقت لارم از اثر بخشی آلودگی هوا بر سلامت روان راه زیادی است و تحقیقات بسیاری باید انجام شود .

تاثیر سالم بودن هوا بر سلامت فیزیکی به طور فزاینده ای قابل درک است و مطالعات نشان می دهد که بهبود کیفیت هوا با طیف وسیعی از عواملی که به سلامت جسم و روان اثر دارند ، مرتبط است .

در سال 1395  سازمان بهداشت جهانی گزارش داد که 91 درصد جمعیت جهان در مکان هایی زندگی میکنند که کیفیت هوا از حد مجاز آن فراتر رفته و 4.2 میلیون مرگ زودرس به علت آلودگی هوا در کشور ها اتفاق افتاده است .

الان که سال 1401 هم رو به پایان هست قطعا این آمار خیلی وضع بدتری رو خواهد داشت .

بهبود کیفیت هوا یک موضوع پیچیده ولی قابل حل است و با اقداماتی برای کاهش آلودگی هوا چه در داخل شهر ها چه در تغییر در سبک زندگی افراد تاثیر بسیار زیادی برای کاهش اختلالات روانی خواهد داشت .

راهکار های کلی کاهش آلودگی هوا تهران

از سال 1379 برنامه جامع کاهش آلودگی هوای تهران و سایر کلانشهر ها شکل گرفت . برنامه جامع کاهش آلودگی هوای تهران بر 7 محور استوار بوده :

1. خودروهای نو
2. خودروهای مستعمل
3. حمل و نقل عمومی
4. سوخت و بهبود فرآورده های نفتی
5. برنامه معاینه فنی
6. مدیریت ترافیک
7. آموزش و اطلاع رسانی

برای آموزش و اطلاع رسانی که مربوط به روانشناسی و آموزش رفتار است . پروژه های نظیر تدوین و اجرای برنامه جامع اطلاع رسانی گویا انجام شده . ولی آسیب اصلی منسجم نبودن این آگاهی و پراکنده بودن اطلاع رسانی است .

بررسی اقداماتی که در این 7 محور باید انجام میشده رو به شما خواننده ی عزیز میسپارم !

راهبرد های ترویج رفتار پایدار

معضلات محیطی علل متعددی دارد و مستلزم مداخلات مختلف برای تغییر رفتار انسان است . یکی از رویداد های جدید در روانشناسی حوزه مطالعات مربوط به محیط زیست است .

این حوزه از سال 2000 آغاز به کار کرده و بخشی از محور ” روانشناسی محیط ” انجمن روانشناسی آمریکا را به خود اختصاص داده .

در واقع روانشناسی یک رشته علمی است که برنامه گسترده و مبانی علمی دارد و هدف آن درک رفتار و ارتقا رفاه انسان است . درک رفتار انسان تا حدی به معنی درک چگونگی تاثیر پذیری از محیط است .

در روانشناسی محیط زیست یکی از مهمترین الگوهای تغییر رفتار ، مدل تحلیل رفتار کاربردی است که توسط اسکات گلر به عنوان رویکردی برای ترویج رفتار پایدار معرفی شده است .

و شامل 3 اصل اساسی است :

1. بر رفتار قابل مشاهده متمرکز است
2. برای بهبود عملکرد به جای تمرکز بر عوامل درونی بر عوامل بیرونی تاکید میکند
3. از اصل تقویت رفتاری استفاده میکند

بر اساس این دیدگاه مشکلات محیطی حاصل انتخاب های رفتاری انسان هستند و حل این مشکلات نیازمند تغییراتی

در الگوهای رفتار است .

برای مثال جهت کمک به بهبود آلودگی هوا از تردد بی مورد در خیابان ها خودداری شود .

اغلب تصور بر اینه که رفتارهای محدود سازی مستلزم فداکاری شخصی هستش . نکته ی مهم اینه که اگر مزایای رفتار های محدودسازی بیشتر از هزینه های آن مطرح شوند ، احتمال پاسخ مثبت افراد به آن بیشتر خواهد شد .

پژوهش های روانشناختی نکته ای را در مورد تشویق و تنبیه نشان داده اند که بسیار مهمه ،  یافته مطالعات نشون میده که به عنوان یک اصل پاداش از تنبیه موثر تر است .

به عنوان مثال ، تنبیه یک رفتار با جریمه کردن آن ممکنه تمایل افراد رو برای انجام اون رفتار کاهش بده ، اما این احتمال هم وجود داره که

افراد به جستجوی راه هایی برای اجتناب از شناسایی شدن بپردازند و هر چند

این تنبیه به آن ها میگوید که باید از چه کار اجتناب کنند ، اما نمیگوید که باید چه کاری رو انجام دهند .

علاوه بر این ، تنبیه در صورتی که افراد احساس کنند که رفتارشان کننترل میشود ، میتوانند موجب برانگیختن خصومت و مقاومت شود .

با این وجود به نظر میرسد در شهر تهران تاکید بیشتر سیاستگذاری ها بر تنبیه است تا تشویق افراد برای تغییر الگوهای رفتاری.

برای مثال ، طرح زوج و فرد کردن خیابان ها ، افزایش قیمت بنزین ، جریمه خودروهای فرسوده و …

اندکی تفکر خلاقانه میتونه پاداش های غیر پولی رو نیز برای حمایت از رفتارهایی که به کاهش آلودگی هوا می انجامند ، ایجاد کنه .

مثلا اختصاص دادن خطوطی از خیابان ها و بزرگراه به اتوبوس برای استفبال مردم از این سامانه حمل و نقل.

همچنین در راستای دادن تشویق از سوق دهنده های آموزشی با روشی درست نه متوقعانه میتواند اثر بخشی این پاداش ها را دوچندان کند .

نظریه روانشناختی واکنش ، اشاره میکند که تلاش های بسیار آشکار برای کنترل رفتار اغلب موجب

عکس العمل منفی میشود و افراد ممکن است به منظور نشان دادن استقلال خود یادآوری کننده را عمدا نادیده بگیرند یا به انجام رفتار برعکس روی بیاورند .

باید در کنار آموزش دادن و دادن دانش به افراد در جامعه در مورد نگرش آنان ، انتظاراتشان

و احساسات درونی شان مانند عشق و احساس تعلق داشتن نسبت به محل زندگی شان و مسولیت پذیری آنان نیز اقداماتی انجام شود .

[epcl_toggle title=”این مقالات رو هم یه سر بزنید :” custom_class=”” show=”opened”]

اختلال خواب چه تاثیری بر زندگی ما دارد ؟

تاثیر رضایت شغلی بر سلامت روان

[/epcl_toggle]

دکتر یاسین نجفی زادگان

دکتر یاسین نجفی زادگان هستم | روان‌درمانگر و مدرس دانشگاه | دارای دکترای تخصصی روانشناسی و پروانه اشتغال تخصصی روانشناسی