چگونه از نقاشی کودکان، به افکار و احساساتش پی ببریم؟

در روانشناسی کودک، تفسیر نقاشی‌ های او و توجه به نکات ریزی که کشف آنها بی‌شباهت به رمزگشایی نیست، اهمیت زیادی دارد. کودک، بخش مهمی از افکار، احساسات، آرزوها و ترسهایش را که نمی‌تواند با کلمات بیان کند، به شکل نقاشی ابراز می‌کند. نقاشی کودک، حاوی اطلاعات مهمی در مورد شخصیت او و درکش از دنیای اطراف است.

 

قبل از اینکه نقاشی کودک را تفسیر کنیم، باید به چه نکاتی توجه کنیم؟

• در روانشناسی کودک، سن او و مرحله رشدی که در آن قرار گرفته و جنسیت او دارای اهمیت زیادی است.
• آموزشهایی که قبلا در این زمینه به او داده شده است، مهم است. تفسیر ما از نقاشی کودک، موقعی به حقیقت نزدیک است که او به صورت خودجوش آن را کشیده باشد، نه اینکه تحت تاثیر الگوهای آموزش داده شده یا توصیه اطرافیان باشد.
• حس و حال لحظه ای کودک می‌تواند در نقاشی او تغییراتی ایجاد کند. نکاتی ارزش روانشناختی دارند که تکرار شوند.
• فرهنگی که کودک در آن رشد کرده است، روی نقاشی او هم تاثیر می‌گذارد. ممکن است بعضی از شکلها، در فرهنگ خاصی، مفهوم متفاوتی از فرهنگهای دیگر داشته باشند.
• ابزار، مواد و رنگهای دردسترس کودک هم می‌توانند در نقاشی او موثر باشند.
• طیف رنگهای به کار رفته در نقاشی کودک و غلبه یک رنگ، قابل توجه است.
• حسی که از دیدن نقاشی کودک به ما دست می‌دهد هم می‌تواند حاوی نکات مهمی باشد.
• ناتمام رها کردن نقاشی‌ها شاید از نیاز او به تشویق خبر می‌دهند. همچنین استفاده زیاد از پاک‌کن می‌تواند نشان دهنده سطح بالای اضطراب در او باشد.
• قبل از تفسیر نقاشی، حتما از خود کودک بخواهیم درباره آن توضیح دهد. او معمولا به جزئیاتی اشاره می‌کند که از دید ما پنهان مانده است.

 

نقاشی کودک در هر مرحله از تکامل او چگونه تغییر می‌کند؟

• زیر یک سالگی: کودک، مداد و لوازم نقاشی را به دهان می‌برد و به محرکهای دیداری پاسخ می‌دهد.
• 1 و 2 سالگی: او، با لذت خط خطی می‌کند و این خطها ، مفهوم خاصی را تداعی نمی‌کنند. کودک صرفا ارتباط درست بین مغز، عضلات و چشمها را تجربه می‌کند. به مرور و همراه با رشد کودک، خطوط منحنی شکل می‌گیرند و او کم‌کم یاد می‌گیرد به هر خط یا شکلی که تصادفی کشیده، مفهومی را نسبت دهد.
• 3 و 4 سالگی: کودک یاد می‌گیرد به صورت خودآگاه، فرمها را خلق کند. اولین تصاویر واقع‌گرایی که او سعی می‌کند بکشد، تصویر انسان است که معمولا به شکل یک دایره برای سر و خطوطی برای دست و پا ترسیم می‌شود. در این مرحله، او سعی می‌کند به محیط اطرافش با دقت بیشتری نگاه کند و شکل آنها را بکشد. رشد فکری کودک، با تغییراتی که در فرمهای کشیده شده در نقاشی او ایجاد می‌شود، خود را نشان می‌دهد.
• 5 و 6 سالگی: کودک در این مرحله، با استفاده از الگوهای خاص خودش نقاشی می‌کشد و بسیار خلاق است. او جزئیات را به نقاشی‌هایش اضافه می‌کند تا بیشتر شبیه واقعیت شوند. با قرار دادن شکلهای مختلف در کنار هم منظره خلق می‌کند. او نقاشی‌هایش را با کودکان دیگر مقایسه و سعی می‌کند از بزرگترها الگوبرداری کند.
• 7 تا 10 سالگی: او با چالش نشان دادن پرسپکتیو و فضای سه بعدی مواجه می‌شود تا تصاویرش هر چه بیشتر به واقعیت شبیه باشند. رنگها را طبق واقعیت انتخاب می‌کند. تمایل به کشیدن موجودات ماورایی، دایناسورها و ابزارهای جنگی در پسرها و منظره‌ها، دخترهای زیبا و شخصیتهای کارتونی در دخترها زیاد می‌شود.
• 11 تا 13 سالگی: خودانگیختگی در نقاشی او به تدریج کم میشود، چون سعی میکند شبیه بزرگسالان نقاشی بکشد. به نقدها حساس است و برای ادامه نقاشی دچار تردید میشود.
• 14 تا 16 سالگی: در این سن معمولا نوجوان به دلیل عدم علاقه ، یا دلسردی از عدم موفقیت، نقاشی را کنار می‌گذارد. شاید این نقطه ای باشد که بتوان با معرفی هنرهای مختلف، او را به ادامه راه تشویق کرد. شاید هم برای همیشه هنر را کنار بگذارد.

در روانشناسی نقاشی کودک، شکلهای مختلف چه مفهومی دارند؟

• خانه : خانه، بیشترین شکلی است که در نقاشی کودکان دیده می‌شود و نماد خانواده و پناهگاه است. اگر کودک برای خانه، پنجره با پرده‌های زیبا و باغچه‌های پر از گل بکشد، نشان‌دهنده احساس آرامش و خوشبختی اوست. خانه متروک و یا بدون پنجره می‌تواند بیانگر حس تنهایی یا نارضایتی از شرایط خانوادگی باشد.
• خورشید: خورشید بیانگر احساس گرما و قدرت است و می‌تواند نماد پدر و حمایت عاطفی او باشد.
• ستاره‌ها: کشیدن ستاره‌ها در آسمان شب نشانه تمایل به درخشش و جلب توجه است.
• درخت: تنه درخت نمایانگر فردیت کودک و شخصیت اوست. تناسب طبیعی در تنه درخت، نشان دهنده تعادل درونی کودک است. شاخه‌های درخت، تعامل کودک را با محیط بیرون نشان می‌دهد. اگر شاخه‌ها بسیار بزرگ و زیاد باشند، هم می‌توانند تخیلات قوی کودک را نشان دهند و هم گاهی بیانگر خودشیفتگی در او باشند. شاخه‌های منظم نشان می‌دهد کودک بیشتر بر مبنای منطقش رفتار می‌کند نه تمایلاتش. کشیدن برگ برای شاخه‌ها، نشانه سرزندگی است. کشیدن میوه برای درخت می‌تواند نشانه مثبتی از احساسات و آرزوهای او باشند. وجود شکستگی و سوراخ در تنه درخت می‌تواند احتمال وجود اضطراب یا سرخوردگی را تقویت کند و یا ناشی از سابقه تروما یا از دست دادن در کودک باشد.
• رنگین کمان چندرنگ: نشان دهنده پیام مثبت، امید به آینده و تمایل به احساسات مادرانه و حمایت عاطفی است.
• حیوانات: اگر کودک حیوان خانگی دارد، به تازگی به باغ وحش رفته است و یا در محیطی زندگی میکند که با حیوانات زیادی مواجه می‌شود، تکرار کشیدن حیوان در نقاشی‌هایش طبیعی است. در غیر این صورت می‌تواند نشان دهنده اضطراب پنهان، احساس گناه یا پرخاشگری باشد. البته کشیدن حیوانات اهلی و وحشی می‌توانند معنای متفاوتی داشته باشند.
• انسان: اگر کودک اعضای خانواده را کشیده باشد، نزدیکی افراد به هم نشان دهنده پیوند عاطفی قوی میان آنان است. معمولا اجزای صورت کسانی را که به لحاظ عاطفی به او نزدیک هستند کامل می‌کشد و عواطف تجربه شده را در قالب لبخند یا اخم نشان می‌دهد.
  غیبت یکی از اعضای خانواده در نقاشی کودک می‌تواند به دلیل فاصله عاطفی زیاد کودک با او یا تمایل به دور بودن از او باشد. کشیدن بیش از اندازه جزئیات در اندام و لباس افراد می‌تواند احتمال وسواس را در کودک تقویت کند؛ در عین حال می‌تواند نشانه دقت و توجه او به اطرافش باشد.
  کشیدن یکی از اعضای خانواده با اندازه‌ای بسیار کوچکتر از اندازه واقعی او در مقایسه با سایر اعضا، میتواند حس عدم امنیت یا ناراحتی کودک را نسبت به او نشان دهد. کودکان راست دست معمولا اولین فرد حاضر در نقاشی را در سمت چپ کاغذ می‌کشند. این موضوع در کودکان چپ دست برعکس است.

کشیدن نقاشی در تمام صفحه، حس راحتی و اعتماد به نفس کودک را نشان می‌دهد. رنگهای به کار رفته در نقاشی کودک، می‌توانند بیانگر احساسات متفاوتی در او باشند. آزمونهای روانشناسی مرتبط با نقاشی هم وجود دارند که باید زیرنظر متخصص انجام شوند.

 

به کودک اجازه دهیم هر موضوعی را که دوست دارد بکشد. در سنین پایین الگوی خاصی برای نقاشی به او ندهیم؛ او را تشویق به کپی کردن نکنیم. بگذاریم خودش رنگهای موردعلاقه‌اش را انتخاب کند.
آزاد گذاشتن کودک در انتخاب سوژه و رنگ نقاشی به رشد خلاقیت او کمک زیادی می‌کند. کودک کم سن دوست دارد فضای وسیعی برای نقاشی دراختیار داشته باشد، به همین دلیل روی دیوار منزل نقاشی می‌کشد. می‌توانیم کاغذهای بزرگی به دیوار بچسبانیم تا روی آنها نقاشی بکشد.
برای تشویق او، نقاشی مورد علاقه‌اش را روی یخچال یا دیوار نصب کنیم یا اگر تمایل دارد به افراد محبوبش نشان دهیم. وقتی نقاشی خود را به ما نشان می‌دهد، موقتا دست از کار بکشیم، با دقت نگاه کنیم و از او بخواهیم در موردش برایمان صحبت کند. نقاشی کودکمان حرفهای زیادی برای گفتن به ما دارد که شاید نتوانیم از راه دیگری به آن دست پیدا کنیم.