مراقبتهای پس از زایمان طبیعی: راهکارهای عملی برای مادران تازهوارد
زایمان یکی از مهمترین و در عین حال چالشبرانگیزترین تجربیات زندگی هر زن است.
پس از زایمان، بدن شما وارد مرحلهای جدید از بهبود و بازسازی میشود که نیاز به مراقبتهای ویژه دارد.
این دوره حدودا بین 6 تا 8 هفته ادامه پیدا میکند.گرچه زمان طولانی تر تا حدودا 6ماه هم میتواند ادامه دار باشد.
در این مقاله، به بررسی تغییرات جسمی و روحی که پس از زایمان طبیعی رخ میدهد، میپردازیم و راهکارهایی برای مدیریت این تغییرات ارائه میدهیم.
هدف ما در روانفیکس این است که با ارائه اطلاعات دقیق و مبتنی بر پژوهشهای معتبر، به شما کمک کنیم تا این دوره را با آرامش و سلامت پشت سر بگذارید.
درد و ناراحتی در ناحیه واژن پس از زایمان طبیعی
پس از زایمان طبیعی، بسیاری از زنان درد و ناراحتی در ناحیه واژن را تجربه میکنند.
این درد ممکن است ناشی از پارگی واژن یا اپیزیوتومی (برشی که برای تسهیل زایمان ایجاد میشود) باشد.
برای کاهش درد، میتوانید از کمپرس سرد، نشستن روی بالشتکهای نرم و استفاده از مسکنهای بدون نسخه استفاده کنید.
اگر درد شدید یا طولانیمدت است، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
ترشحات واژینال پس از زایمان
ترشحات واژینال پس از زایمان، که به آن “لوچیا” گفته میشود، ترکیبی از خون، مخاط و بافت رحم است،معمولاً تا 4 تا 6 هفته ادامه دارد.
این ترشحات در ابتدا قرمز روشن است و به تدریج رنگ آن تیرهتر میشود.
برای مراقبت از این ترشحات، استفاده از پدهای بهداشتی بزرگ و جاذب توصیه میشود.
بهتر است از تامپون استفاده نکنید، زیرا ممکن است خطر عفونت را افزایش دهد.
تعویض مرتب پدها (هر 4 تا 6 ساعت یا زودتر در صورت نیاز) و شستوشوی ناحیه واژن با آب گرم و ژل های بهداشتی مخصوص به حفظ بهداشت و جلوگیری از عفونت کمک میکند.
همچنین، خشک کردن ناحیه به آرامی با حوله تمیز و اجتناب از مالش شدید مهم است.
نوشیدن آب کافی، استراحت و پرهیز از فعالیتهای سنگین نیز به بهبود سریعتر و کاهش ترشحات کمک میکند.
اگر ترشحات بوی نامطبوع داشته باشد، همراه با تب، لرز یا درد شدید لگن باشد، یا اگر خونریزی به حدی باشد که پدها را در کمتر از یک ساعت خیس کند، باید فوراً با پزشک تماس بگیرید.
این علائم ممکن است نشاندهنده عفونت یا سایر مشکلات جدی باشند.
انقباضات رحمی (پسزایمانی)
انقباضات رحمی پس از زایمان، که به آنها پسدرد نیز گفته میشود، به کاهش خونریزی کمک میکنند.
این انقباضات رحمی به دلیل ترشح هورمون اکسیتوسین رخ میدهند.
این هورمون توسط غده هیپوفیز ترشح میشود و نقش اصلی آن، کمک به انقباض عضلات رحم است.
این انقباضات برای بسته شدن رگهای خونی در دیواره رحم و جلوگیری از خونریزی بیش از حد ضروری هستند.
هرچه تعداد زایمانهای قبلی بیشتر باشد، این انقباضات ممکن است شدیدتر احساس شوند، زیرا رحم برای بازگشت به اندازه طبیعی خود نیاز به انقباضات قویتری دارد.
اکسیتوسین علاوه بر انقباض رحم، در فرآیند شیردهی نیز نقش دارد.
هنگام شیردهی، سطح این هورمون افزایش مییابد و باعث تشدید انقباضات رحمی میشود.
این انقباضات معمولاً در روزهای اول پس از زایمان بیشتر احساس میشوند و به تدریج کاهش مییابند.
استفاده از مسکنهای بدون نسخه مانند ایبوپروفن یا استامینوفن، تحت نظر پزشک، میتواند به کاهش درد ناشی از این انقباضات کمک کند.
بیاختیاری ادرار پس از زایمان طبیعی
بیاختیاری ادرار پس از زایمان طبیعی شایع است.
انجام تمرینات کگل (تمرینات تقویت عضلات کف لگن) میتواند به بهبود این وضعیت کمک کند.
تمرینات کگل، که به عنوان تمرینات تقویت عضلات کف لگن شناخته میشوند، برای بهبود بیاختیاری ادرار پس از زایمان بسیار مؤثر هستند.
برای شروع، عضلات کف لگن خود را شناسایی کنید. این کار را میتوانید با قطع جریان ادرار در وسط دستشویی انجام دهید (البته این فقط برای شناسایی عضلات است و نباید به طور مرتب انجام شود).
عضلاتی که برای قطع ادرار استفاده میکنید، همان عضلات کف لگن هستند.
پس از شناسایی این عضلات، میتوانید تمرینات کگل را در هر زمان و مکانی انجام دهید.
برای انجام تمرینات کگل، عضلات کف لگن خود را منقبض کنید و این انقباض را به مدت 3 تا 5 ثانیه نگه دارید، سپس به آرامی رها کنید.
این کار را 10 تا 15 بار پشت سر هم تکرار کنید و سعی کنید روزانه حداقل 3 ست از این تمرینات را انجام دهید.
به تدریج، مدت زمان انقباض را افزایش دهید و به 10 ثانیه برسانید.
مهم است که در حین انجام این تمرینات، عضلات شکم، ران و باسن خود را شل نگه دارید تا فقط عضلات کف لگن درگیر شوند. با انجام منظم این تمرینات، میتوانید کنترل خود را بر مثانه بهبود بخشید و بیاختیاری ادرار را کاهش دهید.
لازم به ذکر است اگر مشکل ادامه داشت، مراجعه به فیزیوتراپیست متخصص در این زمینه توصیه میشود.
هموروئید و مشکلات دفع
هموروئید پس از زایمان یک مشکل شایع است که به دلیل فشار زیاد در ناحیه لگن و رکتوم در طول زایمان ایجاد میشود.
برای کاهش درد و ناراحتی ناشی از هموروئید، میتوانید از کمپرس سرد یا کیسه یخ استفاده کنید.
این کار به کاهش تورم و بیحسی موقت کمک میکند.
همچنین، نشستن در لگن آب گرم به مدت 10 تا 15 دقیقه، چند بار در روز، میتواند به تسکین درد و بهبود جریان خون در ناحیه آسیبدیده کمک کند.
استفاده از کرمها یا شیافهای حاوی هیدروکورتیزون نیز میتواند التهاب و خارش را کاهش دهد، اما بهتر است قبل از استفاده با پزشک خود مشورت کنید.
برای جلوگیری از تشدید هموروئید، از نشستن طولانیمدت خودداری کنید و سعی کنید بیشتر در حالت درازکش یا ایستاده باشید.
مصرف غذاهای پر فیبر مانند میوهها، سبزیجات و غلات کامل و نوشیدن آب کافی (حداقل 8 تا 10 لیوان در روز) به نرمشدن مدفوع و کاهش فشار هنگام دفع کمک میکند.
اگر درد شدید است یا هموروئید بهبود نمییابد، حتماً با پزشک خود تماس بگیرید تا در صورت نیاز درمانهای تخصصیتری مانند لیزر یا جراحی را پیشنهاد کند.
درد و تورم پستانها پس از زایمان طبیعی
درد و تورم پستانها پس از زایمان، که به آن احتقان پستان یا (engorgement) گفته میشود، معمولاً به دلیل افزایش جریان خون، شیر و مایعات دیگر در بافت پستان رخ میدهد.
این حالت بیشتر در روزهای اول پس از زایمان و زمانی که شیردهی هنوز به طور کامل تنظیم نشده است، اتفاق میافتد.
تورم پستانها میتواند باعث سفتی، درد و حتی تب خفیف شود.
شیردهی مکرر به نوزاد (هر 2 تا 3 ساعت) و یا استفاده از شیردوش برای تخلیه شیر میتواند به کاهش تورم و درد کمک کند. قبل از شیردهی، استفاده از کمپرس گرم یا دوش آب گرم میتواند جریان شیر را تسهیل کند.
برای تسکین درد و کاهش تورم، پس از شیردهی میتوانید از کمپرس سرد یا برگهای خنک کلم (که در یخچال خنک شدهاند) روی پستانها استفاده کنید. این روش به کاهش التهاب کمک میکند.
همچنین، استفاده از سوتینهای حمایتی و راحت که فشار اضافی به پستانها وارد نکنند، توصیه میشود.
اگر درد شدید است یا با تب همراه باشد، ممکن است نشانهای از عفونت (ماستیت) باشد و در این صورت باید فوراً با پزشک خود تماس بگیرید.
تغییرات پوست پس از زایمان طبیعی
کشیدگیهای پوست یا استریا که به دلیل بزرگ شدن شکم در دوران بارداری ایجاد میشوند، معمولاً به رنگ قرمز یا بنفش شروع شده و به مرور زمان به رنگ سفید یا نقرهای تغییر میکنند.
برای بهبود این کشیدگیها، استفاده از کرمها یا روغنهای حاوی مواد مرطوبکننده و تقویتکننده پوست مانند ویتامین E، آلوئهورا، روغن بادام شیرین میتواند مفید باشد.
ماساژ منظم این نواحی با این محصولات به افزایش جریان خون و بهبود قابلیت ارتجاعی پوست کمک میکند.
همچنین، استفاده از محصولات حاوی رتینول (با مشورت پزشک) میتواند به بازسازی سلولهای پوستی و کاهش ظاهر استریا کمک کند.
علاوه بر مراقبتهای موضعی، حفظ یک رژیم غذایی سالم و سرشار از ویتامینهای C و E، روی و پروتئین میتواند به تولید کلاژن و بهبود انعطافپذیری پوست کمک کند.
نوشیدن آب کافی نیز برای هیدراته نگه داشتن پوست ضروری است.
در مواردی که کشیدگیها شدید هستند، روشهای درمانی مانند لیزر درمانی، میکرونیدلینگ یا پیلینگ شیمیایی میتوانند توسط متخصص پوست توصیه شوند.
این روشها با تحریک کلاژنسازی به کاهش ظاهر استریا کمک میکنند.
تغییرات مو
ریزش مو پس از زایمان، که به آن “تلوژن افلوویوم” گفته میشود، به دلیل تغییرات هورمونی شدید در بدن رخ میدهد.
در دوران بارداری، سطح هورمون استروژن افزایش مییابد و باعث میشود موها در مرحله رشد (آناژن) باقی بمانند و کمتر بریزند.
پس از زایمان، سطح استروژن به سرعت کاهش مییابد و موها وارد مرحله استراحت (تلوژن) میشوند، که منجر به ریزش موی قابل توجه میشود.
این ریزش معمولاً بین 3 تا 6 ماه پس از زایمان شروع میشود و ممکن است تا یک سال ادامه یابد، اما موقتی است و موها به تدریج به حالت طبیعی بازمیگردند.
برای بهبود سریعتر ریزش مو، رژیم غذایی غنی از ویتامینها و مواد معدنی مانند آهن، روی، ویتامین D و بیوتین بسیار مهم است.
مصرف غذاهایی مانند تخم مرغ، ماهی، سبزیجات برگدار، آجیل و حبوبات میتواند به تقویت موها کمک کند.
همچنین، استفاده از شامپوهای ملایم و بدون سولفات، اجتناب از ابزارهای حرارتی مانند سشوار و اتوی مو، و ماساژ آرام پوست سر میتواند به بهبود سلامت موها کمک کند.
اگر ریزش مو شدید است یا باعث نگرانی شما شده، مشورت با یک متخصص پوست یا پزشک میتواند گزینههای درمانی بیشتری را در اختیار شما قرار دهد.
بزرگ بودن شکم پس از زایمان طبیعی
بزرگ بودن شکم در روزهای پس از زایمان طبیعی کاملاً طبیعی است و به دلیل بازگشت تدریجی رحم به اندازهی قبلی خود و وجود مایعات اضافی در بدن رخ میدهد.
رحم که در دوران بارداری به طور قابل توجهی بزرگ شده است، نیاز به زمان دارد تا به حالت قبل از بارداری بازگردد.
این فرآیند ممکن است چند هفته تا چند ماه طول بکشد. همچنین، تجمع مایعات در بدن و شل شدن عضلات شکمی نیز به بزرگتر دیده شدن شکم کمک میکنند.
برای بهبود این وضعیت، استفاده از شکمبندهای طبی پس از زایمان (با مشورت پزشک) میتواند به حمایت از عضلات شکم و تسریع بهبودی کمک کند.
انجام تمرینات سبک مانند پیادهروی و تمرینات کگل نیز به تقویت عضلات کف لگن و شکم کمک میکنند.
رژیم غذایی سالم و سرشار از فیبر، پروتئین و مایعات به کاهش تورم و بازگشت بدن به حالت طبیعی کمک میکند.
همچنین، صبور بودن و اجازه دادن به بدن برای بهبودی تدریجی بسیار مهم است، زیرا هر بدن با سرعت متفاوتی بهبود مییابد.
تغییرات خلقی و افسردگی پس از زایمان
بیبی بلوز (Baby Blues) یک حالت موقت از تغییرات خلقی است که معمولاً در روزهای اول پس از زایمان به دلیل نوسانات شدید هورمونی رخ میدهد.
علائم آن شامل احساس غم، تحریکپذیری، گریههای بیدلیل و خستگی است.
این حالت معمولاً پس از دو هفته بهبود مییابد.
برای مدیریت بیبی بلوز، استراحت کافی، تغذیه سالم و حمایت عاطفی از سوی خانواده و دوستان بسیار مهم است.
صحبت کردن درباره احساسات با همسر یا یک دوست نزدیک نیز میتواند به کاهش تنش کمک کند.
افسردگی پس از زایمان (Postpartum Depression) شدیدتر و طولانیتر از بیبی بلوز است و ممکن است هفتهها یا ماهها پس از زایمان ادامه یابد.
علائم آن شامل احساس غم شدید، بیعلاقگی به فعالیتها، تغییرات اشتها، مشکل در خواب است.
افکار خودآزاری یا آسیب به نوزاد هم ممکن است ایجاد شود که این علائم شدیدتر از افسردگی است و تبدیل به روانپریشی شده که حتما باید به روانپزشک و روانشناس مراجعه شود.
برای درمان افسردگی پس از زایمان رواندرمانی، داروهای ضدافسردگی (با مشورت پزشک) و شرکت در گروههای حمایتی میتوانند به بهبود سریعتر کمک کنند.
همچنین، تقسیم مسئولیتهای مراقبت از نوزاد با همسر یا خانواده و اختصاص زمان برای خودمراقبتی نیز بسیار مؤثر است.
کاهش وزن پس از زایمان طبیعی
کاهش وزن پس از زایمان به تدریج اتفاق میافتد. رژیم غذایی سالم و ورزش منظم میتواند به بازگشت به وزن قبل از بارداری کمک کند.
بهترین غذاها برای مادران در دوره پس از زایمان عبارتند از:
سوپهای مغذی مانند سوپ مرغ با سبزیجات یا سوپ عدس، به دلیل داشتن ویتامینها، مواد معدنی و پروتئین، گزینهای عالی برای شروع هستند.
این سوپها نه تنها هضم راحتی دارند، بلکه به تأمین آب بدن نیز کمک میکنند.
تخم مرغ نیز یک منبع عالی از پروتئین با کیفیت بالا است که به بازسازی بافتهای بدن کمک میکند و میتواند به صورت آبپز، نیمرو یا در ترکیب با سبزیجات مصرف شود.
ماهیهای چرب مانند سالمون و ساردین، سرشار از اسیدهای چرب امگا-3 هستند که برای سلامت مغز و کاهش التهاب مفیدند.
مصرف این ماهیها دو تا سه بار در هفته میتواند به بهبود خلق و خو و کاهش خطر افسردگی پس از زایمان کمک کند.
غلات کامل مانند برنج قهوهای و جو دوسر نیز منبع خوبی از انرژی پایدار و فیبر هستند که به بهبود هضم و جلوگیری از یبوست کمک میکنند. جو دوسر به ویژه برای افزایش شیر مادر مفید است.
میوهها و سبزیجات تازه مانند موز، پرتقال، اسفناج و هویج، سرشار از ویتامینها و آنتیاکسیدانها هستند که به تقویت سیستم ایمنی و بهبودی سریعتر کمک میکنند.
همچنین، نوشیدن آب کافی و مایعات سالم مانند آب میوههای طبیعی و چایهای گیاهی، به هیدراته ماندن بدن و افزایش شیر مادر کمک میکند.
سعی کنید روزانه حداقل 8 تا 10 لیوان آب بنوشید تا بدن شما به خوبی هیدراته بماند.
برای شروع ورزش از پیاده روی کوتاه حدود 20 دقیقه شروع کنید و به تدریج ورزش و فعالیت های بدنی را متناسب با آمادگی بدنی خود افزایش دهید. توجه کنید که در روزهای ابتدایی بسیار مهم است که استراحت کافی داشته باشید و از فعالیت های سنگین شدیدا خود داری کنید
بیشتر مطالعه کنید: قانون ۵-۵-۵ پس از زایمان: راهنمای عملی استراحت مادران
معاینات پس از زایمان طبیعی
معاینات پس از زایمان برای اطمینان از بهبودی کامل و بررسی هر گونه مشکل احتمالی ضروری است.
این معاینات شامل بررسی وضعیت جسمی و روحی شما است.
بسیار مهم است با پزشک خود در ارتباط باشد و فقط به یک جلسه ی ابتدایی برای معاینه اکتفا نکنید و از پزشک خود بخواهید قرار های ویزیت منظم را در این دوره برای شما قرار دهد.
در صورت لازم برای ارزیابی های روانی و دریافت مشاوره میتوانید با روانشناس متخصص در این حوزه مراجعه کنید.
سخن پایانی
مراقبتهای پس از زایمان طبیعی بخش مهمی از فرآیند بهبودی است.
با آگاهی از تغییرات جسمی و روحی که ممکن است تجربه کنید و استفاده از راهکارهای مناسب، میتوانید این دوره را با سلامت و آرامش پشت سر بگذارید.
در روانفیکس، ما تلاش میکنیم با ارائه اطلاعات دقیق و مبتنی بر پژوهشهای علمی معتبر، به شما در این مسیر کمک کنیم.
اگر سوال یا نگرانی دارید، بدانید تنها نیستید و همیشه میتوانید با متخصصان ما در تماس باشید.
سوالات متداول درباره مراقبتهای پس از زایمان
1. تغییرات جسمی و روانی پس از زایمان چیست؟
پس از زایمان، بدن دچار تغییرات جسمی مانند کاهش وزن، ترشحات واژینال، انقباضات رحمی و تغییرات پوستی (مانند کشیدگیها و ریزش مو) میشود. از نظر روانی، بسیاری از زنان تغییرات خلقی مانند بیبی بلوز (احساس غم و تحریکپذیری موقت) یا افسردگی پس از زایمان را تجربه میکنند. حمایت عاطفی، استراحت کافی و در صورت نیاز مشورت با روانشناس یا روانپزشک میتواند به مدیریت این تغییرات کمک کند.
2. ترشحات واژینال پس از زایمان چقدر طول میکشد؟
ترشحات واژینال پس از زایمان، که به آن لوچیا گفته میشود، معمولاً بین 4 تا 6 هفته ادامه دارد. این ترشحات در ابتدا قرمز روشن است و به تدریج رنگ آن تیرهتر و سپس زرد یا سفید میشود. اگر ترشحات بوی نامطبوع داشته باشد یا همراه با تب و درد شدید باشد، باید با پزشک تماس بگیرید.
3. چگونه میتوان درد ناشی از انقباضات رحمی را کاهش داد؟
انقباضات رحمی پس از زایمان، که به آنها پسدرد نیز گفته میشود، با استفاده از مسکنهای بدون نسخه مانند ایبوپروفن یا استامینوفن قابل کاهش است. همچنین، استفاده از کمپرس گرم روی شکم میتواند به تسکین درد کمک کند.
4. برای بهبود بیاختیاری ادرار پس از زایمان چه کارهایی میتوان انجام داد؟
تمرینات کگل (تقویت عضلات کف لگن) بهترین راه برای بهبود بیاختیاری ادرار هستند. این تمرینات را میتوانید با انقباض عضلات کف لگن به مدت 3 تا 5 ثانیه و سپس رها کردن آنها، روزانه چند بار انجام دهید.
5. چه زمانی باید برای معاینه پس از زایمان به پزشک مراجعه کرد؟
معاینه پس از زایمان معمولاً بین 6 تا 12 هفته پس از زایمان انجام میشود. این معاینه شامل بررسی وضعیت جسمی و روحی مادر، بررسی بهبودی زخمها و پاسخ به سوالات مربوط به مراقبت از نوزاد است. اگر قبل از این زمان علائم غیرعادی مانند تب، درد شدید یا خونریزی زیاد داشتید، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید.