بی اف اسکینر : زندگی، نظریه‌ها و تأثیر او بر روانشناسی
بوروس فردریک اسکینر، یکی از برجسته‌ترین روان‌شناسان قرن بیستم، تأثیر عمیقی بر روانشناسی، آموزش و سلامت روان گذاشته است.
او به عنوان پدر رفتارگرایی رادیکال شناخته می‌شود و نظریه‌هایش در مورد شرطی‌سازی عامل، هنوز هم در حوزه‌های مختلفی مانند آموزش، روان‌درمانی و حتی تربیت حیوانات کاربرد دارد.
در این مقاله، به بررسی زندگی، نظریه‌ها، اختراعات و تأثیرات اسکینر بر روانشناسی می‌پردازیم.
هدف ما در روان‌فیکس این است که با ارائه محتوای علمی و کاربردی، به شما کمک کنیم تا درک بهتری از مفاهیم روانشناسی داشته باشید.
زندگینامه ب.اف. اسکینر
بوروس فردریک اسکینر در ۲۰ مارس ۱۹۰۴ در شهر کوچک ساسکوهانا، پنسیلوانیا به دنیا آمد. او در خانواده‌ای گرم و پایدار بزرگ شد و از کودکی به ساختن و اختراع چیزهای جدید علاقه‌مند بود.
پدرش وکیلی موفق و مادرش خانه‌دار بود. اسکینر در دوران کودکی علاقه زیادی به طبیعت و حیوانات داشت و اغلب وقت خود را صرف ساخت وسایل مکانیکی می‌کرد. این علاقه به اختراع و ساخت، بعدها در کارهای علمی او نیز تأثیرگذار بود.
اسکینر در ابتدا قصد داشت نویسنده شود و پس از فارغ‌التحصیلی از کالج همیلتون در سال ۱۹۲۶ با مدرک لیسانس ادبیات انگلیسی، به نیویورک رفت تا به عنوان نویسنده فعالیت کند.
او در این مدت چندین داستان کوتاه نوشت، اما به مرور از این کار ناامید شد. اسکینر بعدها این دوره از زندگی‌اش را “سال تاریک” نامید. در همین زمان بود که او با آثار ایوان پاولوف و جان بی. واتسون آشنا شد و تصمیم گرفت مسیر زندگی‌اش را تغییر دهد.
در سال ۱۹۲۸، اسکینر وارد دانشگاه هاروارد شد تا در رشته روانشناسی تحصیل کند. او در این دانشگاه تحت تأثیر رفتارگرایی قرار گرفت و شروع به توسعه نظریه‌های خود در مورد شرطی‌سازی عامل کرد.
اسکینر در سال ۱۹۳۱ دکترای خود را دریافت کرد و به عنوان یکی از پیشگامان رفتارگرایی شناخته شد. او در طول زندگی‌اش بیش از ۲۰ کتاب و ۲۰۰ مقاله منتشر کرد و جوایز متعددی از جمله مدال ملی علوم را دریافت نمود.
اسکینر در سال ۱۹۳۶ با ایوون بلو ازدواج کرد و صاحب دو دختر به نام‌های جولی و دبورا شد. او در طول زندگی‌اش به عنوان استاد در دانشگاه‌های مینه‌سوتا و هاروارد تدریس کرد و تحقیقات گسترده‌ای در زمینه رفتارگرایی انجام داد.
اسکینر در سال ۱۹۹۰ درگذشت، اما میراث او همچنان در روانشناسی و علوم رفتاری زنده است. او به عنوان یکی از تأثیرگذارترین روان‌شناسان قرن بیستم شناخته می‌شود و نظریه‌هایش هنوز هم در تحقیقات و کاربردهای عملی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
شرطی‌سازی عامل
شرطی‌سازی عامل یکی از مهم‌ترین نظریه‌های ب.اف. اسکینر است که به توضیح چگونگی شکل‌گیری و تغییر رفتارهای ارادی می‌پردازد.
برخلاف شرطی‌سازی کلاسیک که توسط ایوان پاولوف مطرح شد و بر رفتارهای غیرارادی (مانند بازتاب‌ها) تمرکز داشت، شرطی‌سازی عامل بر رفتارهای ارادی و تأثیر پیامدهای آن‌ها بر یادگیری تأکید می‌کند.
اسکینر معتقد بود که رفتارهای ما تحت تأثیر تقویت‌ها و تنبیه‌هایی هستند که پس از انجام آن‌ها دریافت می‌کنیم. به عبارت دیگر، اگر رفتاری منجر به پیامد مثبت شود، احتمال تکرار آن افزایش می‌یابد و اگر منجر به پیامد منفی شود، احتمال تکرار آن کاهش می‌یابد.
اسکینر برای توضیح شرطی‌سازی عامل از مفهوم “تقویت مثبت” و “تقویت منفی” استفاده کرد. تقویت مثبت به معنی افزودن یک محرک خوشایند پس از انجام یک رفتار است که باعث افزایش احتمال تکرار آن رفتار می‌شود.
به عنوان مثال، اگر کودکی پس از انجام تکالیفش یک شکلات دریافت کند، احتمالاً در آینده نیز تکالیفش را انجام خواهد داد.
از سوی دیگر، تقویت منفی به معنی حذف یک محرک ناخوشایند پس از انجام یک رفتار است که آن رفتار را تقویت می‌کند.
مثلاً اگر فردی با انجام یک کار خاص از یک موقعیت استرس‌زا رها شود، احتمال تکرار آن کار افزایش می‌یابد.
یکی از مثال‌های معروف شرطی‌سازی عامل، استفاده از جعبه اسکینر (Skinner Box) است.
در این آزمایش، یک موش در جعبه‌ای قرار می‌گیرد که دارای یک اهرم است. هنگامی که موش اهرم را فشار می‌دهد، غذا دریافت می‌کند.
پس از چند بار تکرار، موش یاد می‌گیرد که فشار دادن اهرم منجر به دریافت غذا می‌شود و این رفتار را به طور مکرر انجام می‌دهد. این مثال به وضوح نشان می‌دهد که چگونه تقویت مثبت می‌تواند رفتار را شکل دهد و آن را تقویت کند.
اسکینر همچنین به مفهوم “تنبیه” در شرطی‌سازی عامل پرداخت. تنبیه به معنی ارائه یک محرک ناخوشایند یا حذف یک محرک خوشایند پس از انجام یک رفتار است که هدف آن کاهش احتمال تکرار آن رفتار است.
به عنوان مثال، اگر کودکی پس از انجام یک رفتار نامناسب (مانند پرتاب اسباب‌بازی) تنبیه شود، احتمال تکرار آن رفتار کاهش می‌یابد. با این حال، اسکینر تأکید داشت که تنبیه همیشه مؤثر نیست و ممکن است عوارض جانبی مانند ایجاد ترس یا اضطراب را به همراه داشته باشد.
شرطی‌سازی عامل نه تنها در روانشناسی، بلکه در حوزه‌های مختلفی مانند آموزش، تربیت کودک و حتی بازاریابی کاربرد دارد. به عنوان مثال، در مدارس از تقویت مثبت (مانند دادن جایزه به دانش‌آموزان برای انجام تکالیف) برای تشویق رفتارهای مطلوب استفاده می‌شود. در بازاریابی نیز از این اصول برای جلب توجه مشتریان و افزایش فروش استفاده می‌شود.
به طور کلی، شرطی‌سازی عامل به ما کمک می‌کند تا درک بهتری از چگونگی شکل‌گیری و تغییر رفتارهای انسان‌ها و حیوانات داشته باشیم.
اختراعات اسکینر
اسکینر علاوه بر نظریه‌پردازی، چندین اختراع مهم نیز داشت. یکی از معروف‌ترین اختراعات او “جعبه اسکینر” است که برای مطالعه رفتار حیوانات طراحی شد. این جعبه شامل یک اهرم یا دکمه بود که حیوانات با فشار دادن آن، غذا یا آب دریافت می‌کردند.
اختراع دیگر او “ضبط‌کننده تجمعی” بود که برای ثبت و تحلیل نرخ پاسخ‌ها استفاده می‌شد. این ابزارها به اسکینر کمک کردند تا نظریه‌های خود را به صورت علمی اثبات کند. علاوه بر این، اسکینر دستگاه‌هایی برای آموزش و تربیت کودکان نیز طراحی کرد که بر اساس اصول شرطی‌سازی عامل کار می‌کردند.
برنامه‌های تقویت
اسکینر در تحقیقات خود به این نتیجه رسید که زمان و نحوه ارائه تقویت‌ها تأثیر زیادی بر یادگیری دارد.
او چهار نوع برنامه تقویت را معرفی کرد:
۱) برنامه‌های نسبت ثابت، ۲) برنامه‌های نسبت متغیر، ۳) برنامه‌های فاصله‌ای ثابت، و ۴) برنامه‌های فاصله‌ای متغیر.
هر یک از این برنامه‌ها در موقعیت‌های مختلف کاربرد دارند و می‌توانند به شکل‌گیری و تثبیت رفتارها کمک کنند.
به عنوان مثال، در برنامه‌های نسبت ثابت، تقویت پس از تعداد مشخصی از پاسخ‌ها ارائه می‌شود، در حالی که در برنامه‌های متغیر، تقویت به صورت تصادفی و غیرقابل پیش‌بینی انجام می‌شود.
تأثیرات اسکینر بر روانشناسی
نظریه‌های اسکینر نه تنها در روانشناسی، بلکه در حوزه‌های دیگری مانند آموزش، تربیت کودک و حتی بازاریابی نیز تأثیرگذار بوده‌اند. امروزه از تکنیک‌های شرطی‌سازی عامل در درمان‌های رفتاری، برنامه‌های آموزشی و حتی تربیت حیوانات استفاده می‌شود.
اسکینر با تأکید بر نقش محیط و تقویت در شکل‌گیری رفتار، دیدگاه جدیدی به روانشناسی ارائه داد که هنوز هم مورد توجه است. به عنوان مثال، در درمان‌های رفتاری، از تقویت مثبت برای افزایش رفتارهای مطلوب و از تقویت منفی برای کاهش رفتارهای نامطلوب استفاده می‌شود.
جوایز و افتخارات
اسکینر در طول زندگی‌اش جوایز و افتخارات متعددی دریافت کرد. از جمله این جوایز می‌توان به مدال ملی علوم از دستان رئیس‌جمهور لیندون بی. جانسون در سال ۱۹۶۸ و جایزه دستاورد مادام‌العمر انجمن روانشناسی آمریکا در سال ۱۹۹۰ اشاره کرد. این جوایز نشان‌دهنده تأثیر عمیق او بر روانشناسی و علوم رفتاری است.
علاوه بر این، اسکینر به عنوان یکی از تأثیرگذارترین روان‌شناسان قرن بیستم شناخته می‌شود و نظریه‌های او هنوز هم در تحقیقات و کاربردهای عملی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
کتاب‌ها و مقالات اسکینر
اسکینر نویسنده‌ای پرکار بود و بیش از ۲۰ کتاب و ۲۰۰ مقاله منتشر کرد.
برخی از معروف‌ترین کتاب‌های او عبارتند از “والدن دو” (۱۹۴۸)، “فراسوی آزادی و کرامت” (۱۹۷۱) و “درباره رفتارگرایی” (۱۹۷۴). این کتاب‌ها نه تنها در حوزه روانشناسی، بلکه در فلسفه و علوم اجتماعی نیز تأثیرگذار بودند.
به عنوان مثال، در کتاب “والدن دو”، اسکینر یک جامعه آرمانی را توصیف می‌کند که در آن رفتارهای انسان‌ها از طریق شرطی‌سازی عامل کنترل می‌شود. این کتاب باعث ایجاد بحث‌های فراوانی در مورد آزادی و کنترل رفتار شد.
میراث اسکینر
ب.اف. اسکینر در سال ۱۹۹۰ درگذشت، اما میراث او همچنان زنده است. نظریه‌ها و اختراعات او نه تنها در روانشناسی، بلکه در آموزش، تربیت و حتی فناوری نیز کاربرد دارند. امروزه از تکنیک‌های شرطی‌سازی عامل در درمان‌های رفتاری، برنامه‌های آموزشی و حتی بازاریابی استفاده می‌شود.
اسکینر با تأکید بر نقش محیط و تقویت در شکل‌گیری رفتار، دیدگاه جدیدی به روانشناسی ارائه داد که هنوز هم مورد توجه است. در روان‌فیکس، ما تلاش می‌کنیم با ارائه محتوای علمی و کاربردی، به شما کمک کنیم تا درک بهتری از مفاهیم روانشناسی داشته باشید.
سخن آخر
ب.اف. اسکینر بدون شک یکی از تأثیرگذارترین روان‌شناسان قرن بیستم بود. نظریه‌ها و اختراعات او نه تنها در روانشناسی، بلکه در حوزه‌های دیگری مانند آموزش، تربیت و حتی فناوری نیز تأثیرگذار بودند. در روان‌فیکس، ما تلاش می‌کنیم با ارائه محتوای علمی و کاربردی، به شما کمک کنیم تا درک بهتری از مفاهیم روانشناسی داشته باشید.
امیدواریم این مقاله به شما کمک کرده باشد تا با زندگی و آثار اسکینر بیشتر آشنا شوید و از این دانش در زندگی روزمره خود استفاده کنید.
سوالات متداول
۱. ب.اف. اسکینر کیست و چه تأثیری بر روانشناسی داشته است؟
بوروس فردریک اسکینر یکی از برجسته‌ترین روان‌شناسان قرن بیستم و پدر رفتارگرایی رادیکال است. او با ارائه نظریه شرطی‌سازی عامل، تأثیر عمیقی بر روانشناسی، آموزش و سلامت روان گذاشت. نظریه‌های او هنوز هم در حوزه‌هایی مانند روان‌درمانی، تربیت کودک و حتی بازاریابی کاربرد دارند.
۲. شرطی‌سازی عامل چیست و چگونه کار می‌کند؟
شرطی‌سازی عامل نظریه‌ای است که توسط اسکینر مطرح شد و به توضیح چگونگی شکل‌گیری و تغییر رفتارهای ارادی می‌پردازد. بر اساس این نظریه، رفتارها از طریق تقویت‌های مثبت و منفی شکل می‌گیرند. به عنوان مثال، اگر رفتاری منجر به پیامد مثبت شود، احتمال تکرار آن افزایش می‌یابد و اگر منجر به پیامد منفی شود، احتمال تکرار آن کاهش می‌یابد.
۳. جعبه اسکینر چیست و چه کاربردی دارد؟
جعبه اسکینر یک دستگاه آزمایشگاهی است که توسط اسکینر برای مطالعه رفتار حیوانات طراحی شد. در این جعبه، حیوانات با فشار دادن یک اهرم یا دکمه، غذا یا آب دریافت می‌کنند. این دستگاه به اسکینر کمک کرد تا نظریه شرطی‌سازی عامل را به صورت علمی اثبات کند و نشان دهد که چگونه تقویت مثبت می‌تواند رفتار را شکل دهد.
۴. تفاوت بین تقویت مثبت و تقویت منفی چیست؟
تقویت مثبت به معنی افزودن یک محرک خوشایند پس از انجام یک رفتار است که باعث افزایش احتمال تکرار آن رفتار می‌شود (مانند دادن جایزه به کودک برای انجام تکالیف). تقویت منفی به معنی حذف یک محرک ناخوشایند پس از انجام یک رفتار است که آن رفتار را تقویت می‌کند (مانند رهایی از یک موقعیت استرس‌زا با انجام یک کار خاص).
۵. اسکینر چه تأثیری بر آموزش و تربیت داشته است؟
اسکینر با ارائه نظریه شرطی‌سازی عامل، تأثیر قابل توجهی بر روش‌های آموزشی و تربیتی گذاشت. امروزه از تکنیک‌های تقویت مثبت و منفی در مدارس برای تشویق رفتارهای مطلوب و کاهش رفتارهای نامطلوب استفاده می‌شود. همچنین، اصول شرطی‌سازی عامل در طراحی برنامه‌های آموزشی و تربیت حیوانات نیز کاربرد دارد.
