اختلال اضطراب اجتماعی و راهکارهایی برای درمان آن
اختلال اضطراب اجتماعی و راهکارهایی برای درمان آن
سخنرانی در جمع برای اولین بار یا قرار گرفتن در یک فضای ناآشنا کمی افراد را دچار استرس می‌کند و این طبیعی است. اما کسانی که دچار اختلال اضطراب اجتماعی هستند، در موقعیتهای اجتماعی متفاوت، اضطراب شدیدی را تجربه می‌کنند؛ طوری‌که زندگی شغلی، تحصیلی و حتی روابط عاطفیشان تحت‌تاثیر این اضطراب قرار می‌گیرد. این اختلال بسیار شایع است و در طولانی‌مدت واقعا کیفیت زندگی افراد مبتلا را پایین می‌آورد. در این مقاله می‌خواهیم علت بروز این مشکل و راهکارهای درمان آن را بررسی کنیم.
اختلال اضطراب اجتماعی چیست؟
اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder) نگرانی جدی، همیشگی و غیرمنطقی درمورد نظر دیگران و ترس از قضاوت آنهاست. اگر این اضطراب فقط در موقعیت خاصی بروز کند، اضطراب اجتماعی خاص است و اگر در موقعیتهای مختلفی خودش را نشان دهد، اختلال عمومی یا فراگیر است.
این اختلال شایع معمولا در سنین نوجوانی و جوانی به‌صورت جدی فرد را درگیر می‌کند و اگر به‌موقع درمان نشود، کیفیت زندگی او را به‌شدت کم می‌کند و مانع پیشرفت و رشد استعدادهایش می‌شود. همچنین باعث افت تحصیلی، غیبتهای شغلی و مشکلات اقتصادی می‌شود.
فرد مدام می‌ترسد که مبادا دیگران او را قضاوت کنند یا کاری را انجام دهد که باعث شود دیگران او را طرد یا مسخره کنند. سعی می‌کند مطابق نظر دیگران رفتار کند؛ تمام حرکات و حرفهایش را بارها چک می‌کند و دچار نشخوارفکری می‌شود. یک اشتباه کوچک که شاید اصلا به چشم کسی نیاید، باعث می‌شود دیگر کارهای خوب و تواناییهای خودش را نبیند. از ترس ارزیابی منفی دیگران ممکن است از شرکت در فعالیتهای جمعی خودداری کند و به تدریج منزوی شود.
اگر این مشکل بیشتر از شش ماه ادامه داشته باشد، به‌عنوان اختلال شناسایی می‌شود و باید برای کاهش آسیب، هرچه زودتر درمان شروع شود.
برخی از موقعیتهایی که اختلال اضطراب اجتماعی در آنها بروز می‌کند:
- ملاقات و آشنایی با افراد غریبه
- صحبت کردن در جمع
- حرف زدن با کسانی که آنها را مرجع قدرت می‌دانند مثل استاد یا معلم، مدیر شرکت
- برقراری تماس چشمی با دیگران
- غذاخوردن در رستوران یا جمع
- خرید از فروشگاهها
- مرکز توجه بودن در جمعها و مهمانیها
- مصاحبه شغلی
- انجام کارهایی مثل نوشتن، غذاخوردن و… درحالیکه کسی آنها را زیرنظر دارد یا نگاه می‌کند
نشانه‌های اختلال اضطراب اجتماعی چیست؟
نشانه‌های جسمی
این نشانه‌ها شامل تعریق، تپش قلب، لرزش صدا، لرزش دست و پا، حالت تهوع و ناراحتیهای گوارشی، خشکی دهان، سرخی گونه، احساس خفگی، لکنت زبان و سرگیجه می‌شود.
نشانه‌های هیجانی و شناختی
- فکر کردن به احتمالات منفی یا تمرکز روی اتفاقهای کوچک و کم‌اهمیت منفی
- سناریوسازی قبل از حضور در موقعیت
- سرزنش خود به‌خاطر کوچکترین اشتباه
- عدم اعتماد به تواناییهای فردی
- نشخوار فکری
- نگرانی و ترس شدید از احتمال انجام کارهای خجالت‌اور در جمع
- کمالگرایی افراطی
رفتاری و عملکردی
- افت تحصیلی یا افت عملکرد در شغل
- غیبتهای طولانی و بدون دلیل در محل کار یا کلاس درس
- اجتناب از صحبت کردن در جمع یا حضور در فعالیتهای اجتماعی
- کناره‌گیری و انزوا و عدم تمایل به شروع مکالمه با افراد غریبه
تاثیر درازمدت اختلال اضطراب اجتماعی درصورت درمان نشدن
- کاهش عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس
- احساس تنهایی و انزوا
- عدم انتقادپذیری
- خودگوییهای منفی و نشخوار فکری
- کاهش اقتدار و قاطعیت در تصمیم‌گیری و عملکرد
روشهای درمان اختلال اضطراب اجتماعی
براساس شدت مشکل، درمانگر یا روانپزشک تصمیم می‌گیرد که از رواندرمانی به تنهایی یا ترکیبی از دارودرمانی و رواندرمانی برای بهبود این اختلال کمک بگیرد.
دارودرمانی در اختلال اضطراب اجتماعی
تجویز دارو با تشخیص روانپزشک انجام می‌شود و ممکن است از داروهای ضدافسردگی یا ضداضطراب استفاده کند. گروههای دارویی رایج عبارتند از:
- مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین یا SSRIs
- مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و نوراپی نفرین
- بنزودیازپین‌ها که روی گابا تاثیر می‌گذارند
- مسدودکننده‌های گیرنده آدرنرژیک بتا که برای تپش قلب و فشارخون تجویز می‌شوند.
رواندرمانی در اختلال اضطراب اجتماعی
مجموعه‌ای از روشهای درمانی و تغییر رفتار مثل حساسیت‌زدایی، مواجهه درمانی و تغییرات شناختی می‌تواند برای درمان این اختلال مناسب باشد. درمانگر در مصاحبه بالینی سعی می‌کند به ریشه مشکل پی ببرد و بعد با همکاری فرد، تمرینهایی برای کاهش و بهبود آن ارائه کند.
- درمان شناختی-رفتاری: برخی از الگوهای رفتاری و افکار نادرست و حتی غیرمنطقی ریشه بسیاری از اضطرابها در موقعیتهای اجتماعی هستند. فرد با کمک درمانگر یاد می‌گیرد خطاهای شناختی و الگوهای رفتاری نامناسب خودش را بشناسد و به این بینش برسد که هیجانها و احساسات بدنی او در موقعیتهای مختلف برگرفته از افکار و خطاهای شناختی او هستند. به‌مرور و با انجام تمرینها در فضای واقعی، یاد می‌گیرد استرس خود را در موقعیتهای مختلف، مدیریت کند؛ افکار منفی را با افکار مثبت و منطقی جایگزین کند و به‌تدریج واکنشهای بهتری در موقعیتها داشته باشد. کاهش اضطراب به‌تدریج اتفاق می‌افتد و فرد مهارتهای مقابله‌ای را کم‌کم یاد می‌گیرد.
- گروه‌درمانی: فرد با پیشنهاد درمانگر و به‌اختیار خودش در گروه‌درمانی حضور پیدا می‌کند که افراد حاضر هم با مشکل مشابه، مواجه هستند. در این گروهها، یادگیری در محیط اجتماعی واقعی اتفاق می‌افتد. فرد حرفهای دیگران را می‌شنود و رفتارهای آنها را در موقعیتهای مختلف می‌بیند. مشاهده پیشرفت بقیه افراد حاضر در گروه، عاملی برای تشویق و تلاش بیشتر فرد است. همچنین حمایت اعضای گروه، تنش ناشی از مواجهه با موقعیتهای اضطراب‌آور را کم می‌کند.
- هیپنوتیزم درمانی: این روش باید زیرنظر متخصص آموزش‌دیده انجام شود و با هیپنوتیزمهای نمایشی که در فیلمها می‌بینیم، کاملا متفاوت است. قبل از انجام هیپنوتیزم، متخصص با فرد صحبت می‌کند تا ببیند او آمادگی لازم برای انجام این کار را دارد یا نه. ممکن است طبق نظر درمانگر، این روش درمانی در کنار سایر روشها انجام شود.
سبک زندگی پیشنهادی برای بهبود اختلال اضطراب اجتماعی
- کاهش سطح کلی اضطراب شما، باعث می‌شود در موقعیتهای اجتماعی هم تنش کمتری را تجربه کنید.
- رژیم غذایی سالم، کاهش مصرف کافئین و محرکها و نوشیدن آب کافی، تاثیر خوبی در سلامت جسمی و روانی شما دارد.
- ورزشهای هوازی مثل پیاده‌روی، شنا و دوچرخه‌سواری و همچنین ورزش در طبیعت، هورمونها و انتقال‌دهنده‌های عصبی مغز را متعادل و تنظیم می‌کند.
- انجام تنفس عمیق شکمی، ریلکسیشن و یوگا هم نقش زیادی در ذهن‌اگاهی، حضور در لحظه و کاهش نشخوار فکری دارد.
- در فعالیتهای شغلی، تحصیلی و روابط فردی خودتان سعی کنید نقاط قوتتان را ببینید و توانمندیهایتان را باور کنید. هرچقدر اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفستان بیشتر شود، حضور در جمع و انجام فعالیتهای اجتماعی برایتان راحت‌تر می‌شود.
- تلاش کنید به‌تدریج خودتان را درگیر فعالیتهای اجتماعی کنید. ممکن است بخواهید عضو یک تیم کاری شوید یا در یک گروه طبیعت‌گردی ثبت‌نام کنید. سعی کنید خاطره یا موضوع جالبی را در جمع دوستان و افراد فامیل تعریف کنید. برای خواندن انشا یا ارائه مطلب در کلاس، داوطلب شوید. از موقعیتهای ساده و کم‌ریسک شروع کنید و به مرور وارد جمعهای بزرگتر و غریبه شوید.
- هرچه در مراحل اولیه اقدام به درمان کنید، نتیجه بهتری می‌گیرید و آسیب کمتری هم می‌بینید.
- اگر همزمان با اختلال اضطراب اجتماعی، مشکلات دیگری مثل افسردگی، پانیک یا سوءمصرف مواد را تجربه می‌کنید برای درمان آنها حتما به متخصص مراجعه کنید.
