علت افسردگی بعد از زایمان چیست و چگونه می‌توانیم از آن پیشگیری کنیم؟

افسردگی بعد از زایمان (Postpartum Depression) جزو نگرانیهای رایج خانمهای باردار است. گرچه بسیاری از خانمها مبتلا به این نوع افسردگی نمی‌شوند اما کمتر خانم بارداری وجود دارد که حداقل کمی به این مساله فکر نکرده باشد.

نشانه‌های افسردگی بعد از زایمان چیست؟

اندوه بعد از زایمان

اکثر مادران چند روز بعد از تولد نوزاد، کمی احساس غم، اضطراب و تنهایی می‌کنند. ممکن است گریه کنند یا دچار اختلال خواب و تغذیه شوند. این نوسان خلق به اندوه ناشی از نوزاد هم معروف است و پس از چند روز بهبود پیدا می‌کند و مساله نگران‌کننده‌ای نیست.

افسردگی بعد از زایمان

اگر علائم ادامه پیدا کنند یا بدتر شوند، احتمالا مادر دچار افسردگی بعد از زایمان شده است. اگر نشانه‌ها بیشتر از شش تا هشت هفته ادامه پیدا کنند، باید مادر را به متخصص ارجاع دهند.

• نوسان خلق، بی‌قراری، زودرنجی، تحریک‌پذیری و خستگی شدید از نشانه‌های افسردگی است.
• ممکن است مادر احساس خشم شدید، احساس گناه یا حس بی‌ارزشی داشته باشد.
• معمولا دچار پرخوری و پرخوابی یا کم‌خوری و کم‌خوابی می‌شود.
• فعالیتهایی که قبلا برایش لذتبخش بودند، دیگر جذابیتی ندارند.
• تمایلی به رسیدگی به نوزاد ندارد یا توان انجام این کار را ندارد.
• تمرکز خود را از دست می‌دهد و نمی‌تواند تصمیم بگیرد.
• دچار حملات اضطرابی می‌شود.
• نگران است مبادا به نوزادش آسیب برساند یا نتواند مادر خوبی برایش باشد.
• تمایلی به رابطه با اطرافیان و نزدیکان ندارد.
• به شدت گریه می‌کند و ناامید است.
• ممکن است همه یا برخی از این نشانه‌ها در مادر وجود داشته باشند. شدت علائم هم در هر فردی متفاوت است.

 

سایکوز بعد از زایمان

مادر دچار آشفتگی، بدبینی،گیجی، توهم و هذیان می‌شود و ممکن است بخواهد به خودش یا نوزادش آسیب برساند. شیوع سایکوز کمتر از افسردگی بعد از زایمان است ولی علائم شدیدتری دارد و درمان باید هرچه زودتر شروع شود.

آیا پدران هم دچار افسردگی بعد از زایمان می‌شوند؟

شیوع این نوع افسردگی در مردان بسیار کمتر از زنان است؛ اما احتمال آن وجود دارد. مردان به‌ویژه پدران جوان به دلایل مختلفی مثل نگرانی از مسئولیت زیاد، مشکلات اقتصادی، به‌هم ریختن نظم و برنامه در خانه و کاهش روابط عاطفی و زناشویی با همسر ممکن است مبتلا به این نوع از افسردگی شوند.

علتهای افسردگی پس از زایمان چه هستند؟

علل جسمی:

• تغییرات هورمونی: بارداری همراه با تغییرات هورمونی گسترده در بدن مادر است. بعد از اینکه نوزاد به دنیا می‌آید، ترشح برخی از هورمونها کمتر می‌شود. ممکن است بعد از زایمان سطح تیروئید بدن مادر هم کاهش پیدا کند و موجب خستگی و خلق پایین او شود.
• ژنتیک: افسردگی پس از زایمان در زنانی که بستگان نزدیکشان هم مبتلا به این بیماری شده‌اند، شایع‌تر است. همچنین وجود سایر اختلالات روانی در خانواده خانم باردار، احتمال ابتلا به افسردگی پس از زایمان را بیشتر می‌کند.
• مشکلات ناشی از بی‌خوابی: برنامه خواب نوزاد در شبهای اول پس از تولد هنوز تنظیم نشده است و اکثر مادرها تا چند هفته و حتی چند ماه دچار کم‌خوابی می‌شوند. این موضوع می‌تواند روند افسردگی را در فرد سریعتر کند.

علتهای مرتبط با نوزاد و بارداری

• بیماری یا معلولیت نوزاد: اگر نوزاد دچار بیماری باشد که نیاز به بخش مراقبتهای ویژه داشته باشد و از مادر دور باشد، ممکن است مادر افسردگی را تجربه کند. همچنین تولد نوزاد معلول، عامل تشدید‌کننده‌ای برای افسردگی بعد از زایمان مادران است.
• بارداری‌های سخت و سابقه سقط جنین: اگر مادر بارداری دشواری داشته باشد یا در بارداریهای قبل مشکلاتی مثل سقط جنین یا تولد نوزاد نارس را تجربه کرده باشد، با احتمال بیشتری ممکن است مبتلا به این افسردگی شود.
• بارداری ناخواسته و عدم آمادگی مادر: اگر مادر تمایلی برای تولد نوزاد جدید نداشته باشد یا برای این موضوع آماده نباشد ممکن است افسرده شود. ممکن است به خاطر تولد نوزاد، شغل یا موقعیت اجتماعی خود را از دست داده باشد. حمایت و کمک اطرافیان در این مورد بسیار مهم است.
• مشکلات شیردهی: مادر شیر کافی نداشته باشد یا نوزاد نتواند به خوبی شیر بخورد.
• چندقلوزایی: برخی از مادران پس از تولد چندقلوها دچار این مشکل می‌شوند.

عوامل محیطی و روانی

• سابقه افسردگی قبل از دوره بارداری: اگر مادر قبلا دچار افسردگی بوده است، احتمال ابتلای او به افسردگی بعد از زایمان بیشتر می‌شود.
• فقدان همسر یا رابطه عاطفی نامناسب: ممکن است پدر نوزاد قبل از تولد او از دنیا رفته باشد یا در روزهای اول پس از زایمان در کنار مادر و نوزاد نباشد. همچنین رابطه عاطفی ضعیف و غیرصمیمانه یا طلاق عاطفی همسران زمینه را برای ابتلا به این افسردگی بیشتر می‌کند.
• شرایط نامساعد زندگی: یک زندگی پراسترس و فشار عامل زمینه‌ساز دیگری برای افسردگی است. نگرانی مادر برای آینده نوزاد یا مشکلات اقتصادی هم می‌تواند نقش موثری داشته باشد.

درمان افسردگی بعد از زایمان

• زمان درمان با توجه به شدت علائم در مادر یا وجود بیماریهای زمینه‌ای متفاوت است.
• تشخیص قطعی افسردگی بعد از زایمان به عهده متخصص است. ابتدا تمام آرمایشهای لازم مانند آزمایش خون و تیروئید انجام می‌شود. سپس مصاحبه بالینی برای تشخیص بیماری انجام می‌گردد.

روان‌درمانی

روانشناس می‌تواند با راهکارهای درمانی، به مادر کمک کند تا خودش را با شرایط جدید تطبیق دهد. بسته به شرایط مادر، درمان شناختی رفتاری، درمان بین فردی، خانواده درمانی و گروه درمانی می‌تواند موثر باشد.

دارودرمانی

با تشخیص روانپزشک و با هماهنگی متخصص زنان و همچنین نوزادان، داروهای موردنیاز برای مادر تجویز می‌شود. برخی از داروها را مادر نمی‌تواند در دوران شیردهی مصرف کند؛ اما تشخیص اینکه میزان فایده یا ضرر یک دارو چقدر است به عهده پزشک است.

ممکن است داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای یا داروهای مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین تجویز شوند. برخی از افراد هم نیاز به هورمون درمانی دارند.

در سایکوز بعد از زایمان، درمان پیچیده‌تر است و باید در سریعترین زمان ممکن شروع شود.

با تکمیل دوره درمان و همراهی خانواده معمولا افسردگی بعد از زایمان بهبود پیدا می‌کند؛ اما اگر به موقع برای درمان اقدام نشود و تبدیل به افسردگی مزمن شود، می‌تواند مشکلات زیادی را برای مادر، نوزاد و سایر اعضای خانواده ایجاد کند.

راهکارهایی برای کاهش احتمال بروز افسردگی بعد از زایمان

• بهتر است بارداری با توافق و آمادگی هر دو طرف اتفاق بیفتد و پیش از آن، مادر ازنظر جسمی و روانی آماده این تغییر بزرگ باشد.
• اگر مادر دچار افسردگی یا سایر اختلالات روانی است، حتما قبل از بارداری برای درمان کامل آن اقدام کند.
• سبک زندگی سالم چه قبل از بارداری، چه هنگام بارداری و چه بعد از تولد نوزاد به سلامتی جسم و روان مادر و نوزاد کمک می‌کند. مصرف غذاهای سالم، خواب کافی و مدیریت استرس اهمیت زیادی دارد.
• مادر می‌‌تواند در دوران بارداری و پس از آن با نظر پزشک، تمرینات ورزشی سبک هم انجام دهد.
• چکاپ پزشکی مداوم و انتخاب شیوه مناسب زایمان که مخاطرات کمتری برای مادر داشته باشد بسیار مهم است.
• بعد از تولد نوزاد، برنامه زندگی خانواده تحت تاثیر قرار می‌گیرد. مادر باید در این دوران مسئولیت کمتری را قبول کند و بیشتر برای خودش و نوزادش وقت بگذارد.
• حمایت اطرافیان و مشارکت آنها در انجام کارهای نوزاد کمک می‌کند مادر فرصت بازیابی روحی و جسمی داشته باشد.
• حضور پررنگ پدر در کنار مادر و نوزاد و مشارکت در نگهداری از او، سلامت روانی و شادابی هر سه نفر آنها را تامین می‌کند.