اختلال روان تنی یا سایکوسوماتیک چیست؟
اختلال روان تنی یا سایکوسوماتیک چیست؟
اختلال روان تنی (psychosomatic disorder) شامل مشکلات و نشانه‌های جسمی است که دلیل پزشکی مشخصی ندارند. اکثر افراد در طول زندگیشان نشانه‌های خفیف این مشکل مثل سردرد عصبی یا تپش قلب در اثر استرس را تجربه کرده‌اند. اما اگر این علائم به‌صورت مزمن ادامه پیدا کنند یا شدید باشند، باعث افت کیفیت زندگی فرد می‌شوند.
علائم و دردهای بیمار در این حالت با داروهای رایج درمان نمی‌شوند و گاهی آزمایشها هم مشکلی را نشان نمی‌دهند؛ اما بیمار واقعا درد دارد و دچار توهم نشده است.
اختلال روان تنی هنوز برای محققان ناشناخته است و تحقیقات گسترده‌ای درباره آن ادامه دارد. ازآنجایی‌که این اختلال در دنیای مدرن امروز بسیار شایع است و بیشتر هم جوانان و میانسالان را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، شناخت آن اهمیت زیادی دارد.
اختلال روان تنی و علت ایجاد آن
همان‌طور که گفتیم این اختلال جنبه‌های ناشناخته زیادی دارد؛ اما آنچه که تا الان مشخص شده است تاثیر فشارهای روانی و استرسهای مزمن یا هیجانات سرکوب‌شده بر ارگانهای بدن، عامل اصلی آن است.
برخی از تحقیقات نشان می‌دهند استرس مزمن باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شود. ازطرفی قرارگرفتن درمعرض فشارهای روانی شدید یا مزمن، باعث ایجاد تغییراتی در هورمونها و انتقال‌دهنده‌های عصبی بدن می‌شود.
این نکته مهم را فراموش نکنید که در اختلال روان تنی، فرد واقعا یک بیماری جسمی را تجربه می‌کند و درباره نشانه‌های آن نه دروغ می‌گوید و نه دچار توهم شده است.
اختلالاتی هم وجود دارند که در آنها فرد شدت و نوع بیماری خود را به‌صورت مبالغه‌آمیزی نشان می‌دهد. تشخیص افتراقی این اختلالها باید با دقت زیاد و تحت نظر متخصص انجام شود.
- اختلال جسمانی سازی
- اختلال خودبیمارانگاری (هیپوکندریا): در این اختلال، فرد علائم شدیدی را تجربه می‌کند که تناسبی با مشکل جسمی پیش آمده ندارد. او درباره بیماریهای خفیف خود بسیار نگران است و در شدت نشانه‌های جسمی خود، اغراق می‌کند. وجه افتراق این بیماران با کسانی که دچار اختلال درد هستند، وجود اضطراب یا افسردگی و یا تجربه فشار روانی شدید است.
- اختلال تبدیلی: در این اختلال، فرد همزمان با مشکلات و تنشهای روحی، دردهای شدید و حتی فلج بعضی از اندامها را تجربه می‌کند.
- اختلال سایبرکندریا: ممکن است فرد در اثر وسواس یا دلایل دیگر، مدام درباره نشانه‌های بیماریهای مختلف، اطلاعاتی را کسب کند. با شنیدن نشانه‌های هر بیماری احساس می‌کند همان علائم را در خودش دارد.
مشکلات جسمی شایع مرتبط با اختلال روان تنی
- بی‌خوابی و خستگی دائمی درطول روز
- ریزش مو
- میگرن و سردردهای تنشی
- فشارخون بالا
- تنگی نفس
- دیابت
- اختلالات جنسی ازجمله ناتوانی جنسی
- مشکلات گوارشی مثل رفلاکس، دردمعده، اسپاسم روده، بی‌اشتهایی، پراشتهایی
- مشکلات پوستی مثل پسوریازیس، اگزما و زخمهایی که دیر خوب می‌شوند
- قاعدگی
- دردهای عضلانی و حتی اسکلتی مثل دردگردن، کمردرد، درد دست
همان‌طور که می‌بینید این اختلال ممکن است اندامهای مختلف بدن را تحت‌تاثیر خود قرار دهد. همه این بیماریها ممکن است در اثر مشکلات آناتومیک یا فیزیولوژیک به وجود آمده باشند که تشخیص آنها با روشهای پاراکلینیکی امکان‌پذیر است. درصورتی پزشک به اختلال روان تنی شک می‌کند که دلیل جسمی قانع‌کننده‌ای در بیمار وجود نداشته باشد.
چه شواهدی پزشک را به سمت تشخیص بیماریهای روان تنی سوق می‌دهد؟
- باوجود علائم جسمی و درد، در آزمایشهای تشخیصی و معاینات بالینی، علت جسمی خاصی مشاهده نمی‌شود.
- علیرغم درمان دارویی، بیماری بهبود پیدا نمی‌کند.
- بیمار بسیار عصبی و تحریک‌پذیر است یا اخیرا مشکلات زیادی را در زندگی شخصیش تجربه کرده است.
- بیمار باوجود مراجعه به مراکز درمانی متعدد و با گذشت ماهها از شروع درمانش، هنوز خوب نشده است.
برای درمان اختلال روان تنی چه راهکارهایی وجود دارد؟
مشکلات و دردهای ناشی از اختلال روان تنی صرفا با دارودرمانی برطرف نمی‌شود. ازآنجایی‌که این مشکلات منشا روانی دارند، برای درمان آنها هم باید از درمانهای روانشناختی کمک بگیرید.
روان‌درمانی
در اولین فرصت به یک روان‌درمانگر مراجعه کنید. برای اینکه بتوانید استرس خود را مدیریت کنید، درمانگر راهکارهایی را به شما آموزش می‌دهد. همچنین با توجه به مشکل شما، بهترین رویکرد را برای درمانتان پیشنهاد می‌دهد.
گاهی رفتاردرمانی به شما کمک می‌کند در مواجهه با شرایطی که باعث ایجاد احساسات و افکار منفی می‌شوند، درست عمل کنید.
رویکردهایی مثل درمان شناختی رفتاری و درصورت لزوم درمانهای عمیق‌تر روانی می‌تواند به شما کمک کند.
دارودرمانی در اختلال روان تنی
درست است که این دردها منشا روانی دارند؛ اما دارودرمانی و استفاده از مسکنها برای تسکین و بهبود درد، کاربردی است. با کم شدن دردها و مشکلات جسمی، آرامش بیشتری خواهید داشت و می‌توانید راحت‌تر مراحل روان‌درمانی خود را طی کنید. همچنین براساس نیاز ممکن است پزشک داروهای ضدافسردگی و اضطراب هم تجویز کند.
درمانهای حمایتی و تغییر سبک زندگی
شما می‌توانید با تایید پزشکتان و در کنار سایر مراحل درمانی، از درمانها و راهکارهای حمایتی هم بهره ببرید. ماساژدرمانی باعث می‌شود تنشهای عضلانی شما کمتر شود و احساس آرامش بیشتری داشته باشید. طب سنتی هم داروها و دمنوشهایی دارد که به تمدد اعصاب شما کمک می‌کند. فراموش نکنید داروهای گیاهی را حتما با دستور متخصصان طب سنتی مصرف کنید تا با سایر روشهای درمانی شما تداخل نداشته باشند.
ورزش را جزئی از برنامه روزانه خود قرار دهید. ورزشهای هوازی مثل شنا و دوچرخه سواری، کوهنوردی و پیاده‌روی به سلامتی روان شما کمک می‌کند. یوگا هم با حرکات کششی، تمرکز ذهن و کنترل تنفس می تواند نقش زیادی در کاهش تنشهای روانی شما داشته باشد.
از مصرف الکل و کشیدن سیگار خودداری کنید. روشهایی برای تخلیه مناسب و اصولی هیجانات خود پیدا کنید.
رفتن به طبیعت، تغذیه مناسب، خواب منظم و کافی و ارتباطات سالم خانوادگی و اجتماعی تاثیر زیادی در مدیریت استرس دارد و باعث می‌شود شرایط تنش‌زای زندگی، کمتر به جسم و روانتان آسیب برساند.
